“Fakamatala fakama’ala’ala ki hono tali e he Pule’anga Tonga ‘a e Konivesio ke ta’ofi ‘a hono faikehekehe’i ‘a e Kakai Fefine(CEDAW)”
1 ‘Oku loto ‘a e Pule’anga Tonga ke fakama’ala’ala ki he Hou’eiki mo e kakai ‘o e Fonua, ‘a e founga ngaue ki hono tali ‘e he Pule’anga ‘a e CEDAW, tautautefito ki he founga ‘e fakaha fakalao ai ‘e he Pule’anga Tonga ki he Ngaahi Pule’anga Fakatahataha (United Nations) ‘a e tu’utu’uni koia.
KO E MAFAI TAU‟ATAINA „A E FONUA KENE TALI HA KONIVESIO FAKA-MAMANI LAHI
2 Ko e ‘uluaki, ‘oku ‘ataa ki ha Pule’anga pe ‘i mamani, kau ai ‘a Tonga, kene tali pe ‘ikai ke tali ha fa’ahinga konivesio faka-mamani lahi (international convention or treaty) pe kuo tali ‘e he ngaahi fonua ‘a mamani.
3 Ko e tu’utu’uni ko’eni ‘e fakahoko ia ‘i he fonua koia ‘i ha fa’ahinga taimi pe ‘e fiemalie ki ai kene fakahoko, ‘o fakatatau pea mo ‘ene tu’unga pule mo e mafai tau’ataina (sovereignty).
4 ‘Oku ‘ikai ha mafai ‘i he Pule’anga Fakatahataha pe ki ha Fonua ‘i mamani kene ta’ofi pe ‘ikai ke tali ‘a e tu’utu’uni ‘e fakahoko ‘e he Pule’anga koia felave’i mo e konivesio faka-vaha’apule’anga.
5 Ko e taha ia ‘a e ngaahi lao faka-tipilometika pe lao ki he va ngaue ‘a e ngaahi Fonua tau’ataina ‘o mamani, ‘e ‘ikai ngofua ke kaunoa ha Fonua ‘i he ngaahi tu’utu’uni faka-lotofonua ha Fonua tau’ataina.
KO E FOUNGA KI HONO FAKAHA FAKA-LAO „A E TALI „E TONGA „A E CEDAW KI HE NGAAHI PULE‟ANGA FAKATAHATAHA
6 Ko e fonua kotoa kuo ne tali ‘a e CEDAW kuopau ke ne fili pe tene tali ‘a e CEDAW ke ngaue’aki ‘i he ngaahi lao fakalotofonua (ratification), pe tene tali ke fakahoko ‘a e ngaahi tu’utu’uni ngaue ‘a e Pule’anga (Government policy) ke ‘oua na’a fepaki pea mo e CEDAW (accession).
7 ‘I he hili ‘a e tu’utu’uni koia ‘a e Pule’anga, kuopau leva kene fakahu atu ‘a e tohi tali fakalotofonua pe faka-tu’utu’uni ngaue (instrument of ratification or accession) ki he Sekelitali Seniale ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahataha ‘o fakaha ‘a e tu’utu’uni koia ‘o fakatatau pea mo e ‘atikolo 25, palakalafi (3) pea mo e (4) ‘a e CEDAW.
8 ‘I he hili hono fakahu atu ‘a e tohi tali ‘a e Pule’anga, ‘e lau leva ‘i he CEDAW, ‘e kamata ngaue’aki ‘a e CEDAW ‘i he Pule’anga koia ‘i he hili ‘a e ‘aho ‘e tolu-noa (30) mei he ‘aho hono fakahu atu ‘a e tohi tali ‘a e Pule’anga ki he Sekelitali Seniale.
‘OKU NGOFUA I HE CEDAW KI HE PULE‟ANGA KENE FAKAHA „A E NGAAHI FAKANGATANGATA KI HONO TALI A E CEDAW (RESERVATIONS)
9 ‘Oku fakangofua ‘e he CEDAW ‘i he ‘atikolo 28, palakalafi si’i (1), ki ha Pule’anga ke ne fakaha ‘i he’ene tohi fakaha tali ‘a e ngaahi ‘atikolo ‘i he CEDAW kuo tu’utu’uni ‘e he Pule’anga ‘e fakangatangata (reservations) ke ‘ikai ngaue’aki faka-lotofonua pe ngaue’aki ‘i he ngaahi tu’utu’uni faka-Pule’anga.
10 ‘I hono fakaha ‘e he Pule’anga ki he Sekelitali Seniale ha ngaahi fakangatangata ‘o ha ngaahi ‘atikolo ‘i he’ene tohi fakaha tali, kuopau leva ki he Sekelitali Seniale ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahataha ke ne tufaki ki he ngaahi Pule’anga kuonau tali ‘a e CEDAW ‘a e tohi fakaha tali koia mo e ngaahi fakangatangata ‘a e Pule’anga.
‘OKU ‘IKAI HA MAFAI „I HE CEDAW KE NE TA‟OFI PE TA‟ETALI HA TOHI FAKAHA TALI MO E NGAAHI FAKANGATANGATA
11 ‘Oku ‘ikai ha kupu ia ‘i he CEDAW ke fakamafai’i ‘a e Sekelitali Seniale pe Ngaahi Pule’anga Fakatahataha ke ne ‘ikai ke tali ha tohi fakaha tali (instrument of ratification or accession) ‘a e CEDAW ‘oku kau ki ai ha ngaahi fakangatangata (reservations).
12 Ko e me’a ‘oku ‘ikai fakangofua ‘e he CEDAW ‘oku ha ia ‘i he ‘atikolo 28, palakalafi si’i (2). ‘Oku ‘ikai ngofua ki ha Pule’anga kene hanga ‘o fakaha ha ngaahi fakangatangata ki he ngaahi ‘atikolo ‘a e CEDAW ‘e fepaki pe ‘ikai ke ne malava ke fakahoko ‘a e taumu’a (object) pea mo e fiema’u (purpose) ‘a e CEDAW.
13 Ko e founga koia ‘oku ngaue’aki ‘i he CEDAW ki hono fakaha ha ta’efiemalie fekau’aki pea mo ha tohi fakaha tali ‘oku ‘i ai ha ngaahi fakangatangata, ko hono fakahu atu ki he Sekelitali Seniale ‘e he Pule’anga ‘oku ta’efiemalie ‘a e tohi ‘oku ne fakaha ai ‘a ‘ene ta’efiemalie (objections).
14 Ko e tohi fakaha ta’efiemalie koia ‘oku ‘ikai ke hoko ai hano ta’etali pe fakata’e’aonga’i pe kaniseli ai ‘a tohi fakaha tali mo e ngaahi fakangatangata.
15 ‘Oku fakangofua ‘e he ‘atikolo 28, palakalafi (3) ‘o e CEDAW, ki he Pule’anga takitaha kuo ne fakahu ha tohi fakaha tali mo e ngaahi fakangatangata, ke ne tu’utu’uni tau’ataina ‘i he taimi ‘e fiemalie ai ke fakafoki pe kaniseli ha ngaahi fakangatangata, pea kene tali kakato ‘a e CEDAW.
KO E MAKATU‟UNGA „A E TU‟UTU‟UNI „A E PULE‟ANGA KE TALI „A E CEDAW MO E NGAAHI FAKANGATANGATA
16 Ko e loto mo e faka’amu ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahataha pea mo e ngaahi Pule’anga tokolahi kuo nau tali kakato ‘a e CEDAW ke hanga ‘e Tonga ‘o tali kakato ‘a e CEDAW pea ke ‘oua na’a ‘i ai ha ngaahi fakangatangata.
17 Ko e loto pea mo e faka’amu koia ‘oku ‘ikai ko ha fakangatangata pe tu’unga faka-lao ia ke ta’ofi ‘a e Pule’anga Tonga ke ne fakahu atu ha tohi fakaha tali mo e ngaahi fakangatangata.
18 ‘Oku kei mahu’inga pe ki he Pule’anga Tonga kene kei pikitai mo malu’i ‘a e ngaahi tefito’i kaveinga (fundamental principles) ‘oku malu’i ‘e he Konisitutone mo e lao ‘a e Fonua, pea pehe ki he tui faka-‘Otua ‘oku langa ai ‘a e fonua ni, neongo ‘a e ngaahi fiema’u vivili ‘oku teke mai mei tu’a-Pule’anga.
19 Ko e makatu’unga ia na’e fakahoko ai ‘e he Pule’anga ke tali ‘a e CEDAW ke ngaue’aki fakalotofonua, ka ‘i he ngaahi fakangatangata ke ‘oua tene uesia ‘a e hohoko ki he taloni mo e ngaahi hingoa mo e tofi’a tukufakaholo (succession to the throne and the nobility), mo e hohoko ki he kelekele (succession to land), pea ke ‘ikai ke faka-ngofua ‘a e faka-to tama (abortion) pe femali’aki ‘a fefine mo e fefine, pe tangata mo e tangata (same sex marriage).
KO E LELEI FAKALUKUFUA ‘O E TU‟UTU‟UNI ‘A E PULE‟ANGA KE TALI ‘A E CEDAW MO E NGAAHI FAKANGATANGATA
20 Ko hono lelei fakalukufua ‘o e tu’utu’uni ‘a e Pule’anga ke tali ‘a e CEDAW (mo e ngaahi fakangatangata) ko hono fakahoko atu ki mamani katoa ‘oku mateuteu ‘a e Pule’anga moe kakai ‘o Tonga ke faka’apa’apa’i e ngeia (dignity), mo e ngaahi totonu (rights) mo e ngaahi tau’ataina (freedoms) ‘a e hou’eiki fafine ‘o tatau pe mo ‘etau faka’apa’apa’i e ngeia, mo e ngaahi totonu mo e ngaahi tau’ataina ‘a e kakai tangata ‘o e fonua. Ka ‘i he taimi tatau ‘oku tau kei malu’i pe ‘a e Konisitutone mo e lao ‘o e fonua, pea pehe ki he taufatungamotu’a ‘a e Tonga, ‘a e lotu mo e tukufakaholo ‘a e fonua.
NGATA’ANGA
Tukuatu mei he:‘Ofisi ‘o e Palemia, Pule’anga Tonga, Nuku’alofa, Tonga.Tu’asila:Taufa’ahau Road, P.O. Box 62.Tel: (676) 24 644 Fax: (676) 23 888; Ngaahi Faka’eke’eke- ‘Imeili: [email protected] Peesi he ‘Initaneti: www.pmo.gov.to