Pea lea ‘a Sisu kiate kinautolu ‘o pehee fiemalie pe ko au pe ‘oua ‘e manavahe

MALANGA SAPATE 10/08
 
Ngaahi Lesoni : Same 105 :1-6, 16-22,45 ; Senesi 37 :1-4, 12-18 ; Loma 10 :5-15 ; Matiu 14 :22-33
Ngaahi Himi: 501/583/663
 
Kaveinga: “Kataki pe kalisitiane, 'Ai ke tu'u taula pe ho'o tui”
 
Potu Folofola Matiu 15 : 27 “Pea lea ‘a Sisu kiate kinautolu ‘o pehee fiemalie pe ko au pe ‘oua ‘e manavahe”
 
Talateu
 
‘Oku fa’a fakatupu loto hoha’a ‘ae fakakaukau ‘oe lea manavahe koe’uhi ko hono natula. ‘Oku hanga ‘e he loto manavahee ‘o fakatupu ‘ae loto hoha’a pea moe puputu’u lahi. Koe loto hoha’a pe loto puputu’u ‘e ‘ikai te ne ‘osiki ‘e ia ‘ae faingata’a moe mamahi ‘oe ‘a pongipongi ka ‘oku ne fakamaha ‘e ia ‘ae mafai moe ivi ngaue ‘oe ‘aho ni. ‘Oku fakahalahala ‘ae mo’ui puputu’u he ‘oku ne fa’a ‘omai ha faka’uhinga hala ki he mo’ui ‘o tatau pe ki ai moe ‘Otua. ‘Oku hanga ‘e he loto puputu’u ‘o fakahaa’i mai ‘oku ‘ikai hano ‘uhinga lelei ‘oe mo’ui ni. ‘Oku hanga ‘e he mo’ui puputu’u ‘o tala mai ‘oku ‘ikai ha tali ia ‘ae mamani ki he ‘uhinga ‘oe mo’ui ni. Matama ko ‘etau mo’ui ke inu pe mo kai moha feitu’u ke tau nofo malu ki ai. Kae ngalo ‘aupito ‘ae tefito’i ‘uhinga ‘oe mo’ui koe ‘unu mai ‘ae ngata’anga ‘oe me’a kotoa pe moe fakamaau ‘ae ‘Otua ‘i hono kololia (Matiu 6:33). ‘I he talanoa ni koe lolotonga ‘ae manavahe pea mo puputu’u e kauako he malohi moe fakamanavhee ‘ae fu’u matangi ni kuo fakaofi atu ‘a Sisu ““Pea lea ‘a Sisu kiate kinautolu ‘o pehee fiemalie pe ko au pe ‘oua ‘e manavahe”…ko ia foki hotau veesi malanga.
 
Koe vete ‘oe potu tohi
 
Koe hili ‘eni ‘ae ngaahi ngaue mana lalahi ‘a Sisu pea kae tautautefito ki hono fafanga ko ia ‘oe toko nimaafe. “Pea ne hanga leva ‘e Sisu ‘o fekau fakamalohi leva ki he kau ako ke fei mo heka ki he vaka ‘o mu’omu’a ‘iate ia ki he kauvai, lolotonga ‘ene tukuange ‘e ia ‘ae kakai.” (v 22). ‘Oku hangē ‘a e ‘alu ki ha potu longonoa ko ha me’a ne manako ki ai ‘a e ‘Eiki. Na’e mahu’inga kia Sīsū ke ‘i ai ha taimi makehe mo e Tamai. Ko e sipinga ia ‘oku mahu’inga ke muimui ki ai ‘a e kau tisaipale ke ‘i ai ha tau taimi fakafo’ituitui mo e ‘Otua ke teuteu ai kitautolu ke malohi mo e fekuki mo e ngaahi faingata’a ‘o e fononga moe fekau. Ko e founga ‘eni ‘oku lahi ai ‘etau tupulekina fakalāumalié he lahi e taimi mo e ‘Otua.
 
 
‘Oku ‘i ai ‘ae ki’i lave ‘a e Kosipeli hono hiki tohi ‘e Sione ki he ‘uhinga na’e fakato’oto’o ai ‘a Sisu ke mavahe mei he fu’u kakai he na’a ne ‘afio’i ‘ae ‘uhinga fakakakano ‘oku nau teu fai kiate ia. Pea koe’uhii na’a ala uesia ai mo ‘ene kau ako he felaulauhi pe kohai ‘oku lahi ko ia ai na’a ne fekau’i atu ‘ene kau ako ke nau heka ki he vaka (Sione 6:14-15). Ka neongo ia na’e ‘ikai ha misi ‘e taha ‘ene kauako ki he ‘uhinga ‘ene fokotu’utu’u na’e fai. Na’e hoko mai e fakaevaha ni ‘i he uhouhonga pe ia ‘oe finangalo ‘oe ‘Otua ‘o kehe ia meia Siona moe ika he na’e ‘i tu’a ia mei he finangalo ‘oe ‘Otua. Me’a ni na’e ‘ikai ke ‘afio’i ‘e Sisu ‘e hoko mai ha fu’u fakaehava pehe ni? ‘Io! Pea ‘e malava pe ke tau pehee koe ‘uhinga ia ‘ene fekau atu ai ‘ene kau ako ko ‘ene afio’i ‘oku malu’aki mai ha fakaevaha? Pea neongo pe ia kainga koe matangi moe fakaevaha ka ko hono malie ‘oku hoko kotoa pe ia ‘i loto pe he finangalo ‘oe ‘Otua (fakalaumalie) he ko ‘ene fekau kinautolu.  Ka koe fu’u matangi koee na’e mei too ‘i ‘uta mei he fu’u kakai ‘a ‘enau loto ke fakanofo tu’i ta’e ‘i he kolosi ‘oku ‘i tu’a ia mei he finangalo ‘oe ‘Otua (‘uhinga fakakakano hono fakanofo tu’i/ ke hikisia ai ‘ene kau ako/ fakakakano)..koe fu’u matangi ia ‘oku u’a ki ai hotau kakano…’ae fie lava me’a ke tau ‘afungi’aki….kia Sisu na’a ne hola vave mei ai…he ‘oku ‘ikai ko ia ‘ae founga hono fakanofo tu’i ka ko Kalevale hono sea fakatu’i …koe hau ‘i taimi pea hau ‘i ‘itaniti
 
 
Koe ongo matangi ‘e ua ‘oe mo’ui
 
‘I he Tohitapu ‘oku ‘i ai ha ongo matangi ‘e ua ai. 1. Koe matangi ke fakatonutonu / faka’ulungaanga’i ‘i he taimi ‘oku ako’i ai kitautolu ‘e he ‘Otua pea moe 2. Koe matangi ‘oe fakahaohaoa ‘i he taimi ‘oku ala mai ‘ae ‘Otua ke tokoni’i kitautolu ke tau tutupu fakalaumalie. Na’e mo’ua ‘a Siona he fu’u matangi koe’uhi ko ‘ene “talangata’a ki he ‘Otua” pea na’e “fakatonutonu ia ai.” Na’e mo’ua ‘ae kau ako he fu’u matangi ni koe’uhi ko ‘enau “talangofua ki he ‘Eiki” ka koe’uhi pe ke fai ai honau “Fakahaohaoa.” Na’e tomu’a hanga pe foki ‘e Sisu ia ‘o vakai’i ‘enau tui he’enau folau fakataha mai he vaka hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘a (Matiu 8:23-27). Ka ‘i he talanoa ni na’e vaka’i ‘e Sisu ‘enau tui he taimi ‘oku ‘ikai ke nau folau ai mo ia. ‘Oku tau fa’a fihia pe foki ‘a kitautolu kau Kalisitiane he fakakaukau koe talangofua pe ki he ‘Otua pea ‘oku ‘ikai ha toe tokatamaki /matangi/ fakaevaha he fononga’anga ka koe fononga pe he “’alo malie.” Ka ‘oku ‘ikai fa’a mo’oni ia “…’i mamani ‘oku mou ma’u mamahi…..pea ko ‘eni leva ‘ae palomesi… ka mou loto to’a pe kuo u ikuna ‘a mamani ‘e au.” (Sione16:33). Ka faifaiange ha taimi kuo tau fehangahangai mo ha matangi pe he ni koe’uhii ko ha’atau talangofua kakato ki he finangalo ‘ae ‘Eiki pea tau Manatu ‘oku tau “hongea pe mo hou’eiki”  he ‘oku ne tokanga mai he ko ia na’a ne fekau mai kitautolu ki ai. Kainga “Ka malu’aki mai ha ‘ao ‘oua ‘e tu’atamaki, kuo pau ke faifai pea too koe koto tapuaki, ha kovi nai ‘ae talamuka mahi ‘ae lau mo kona, ‘oua ke fisi pe mo fua kae faka’ofo’ofa” (Himi 400:5)
 
“’Oua ‘e manavahee he ko ‘ene fekau pe”
 
Na’a ne tatali pe mei ‘uta ke ‘oleva ke mavahe ‘aupito ‘ae vaka mei ‘uta ke mahino he’ikai ha toe ‘amanaki’anga ‘o ‘ene kau ako ‘isa pea koe siva’anga/ ‘amanaki noa ai mo mamani koe sio koe fai pe ki fa’itoka…Na’a ne sivi’i heni ‘ae tui ‘ene kau ako ‘aki ‘ene to’o kotoa moe ‘amanaki’anga ‘o ha’a tangata.. puli kaveinga kotoa vaka ne ‘ikai tauala… Kaunga Tamaki ‘ae ngaue kau vaka e ne tafia taliu kae kei fonu ma’u pe fohee ‘ikai tu’u hekina…” Koe fotunga ia na’e mamata ki ai ‘a Sisu mei he’ene kauako. Koe fotunga ‘oe mole pea siva moe ‘amanaki ‘io ‘amanakinoa ‘ae iku’anga…po’uli pe kotoa nge’esi mo anganoa. Pea ‘oku fatu ‘e he ngaahi ongo ni ha halanga faingata’a ki he femahino’aki ‘i he vaha’a ‘o Sisu mo ‘ene kauako. ‘I he Same 22 na’e kalakalanga/ lalaunga ai ‘a Tevita he matamata ‘oku mama’o ‘ae ‘Otua pe ngali kuo li’ekina ia neongo ‘a ‘ene ‘ilo’ilo pau kuopau ke ha’u ia ‘o fakahaofi ia. Ko hono ‘uhinga he koe toko taha fekau ‘oku mei ai ‘ae “kamata’anga moe faka’osinga ‘oe fekau na’e tala. Ko ia kainga ka puputu’u pe hanga tamaki fau e fekau pea ke foki pe ki he tokotaha na’a ne fai atu e fekau ke ne ‘omi tuhulu mo fakaloto lahi ke a’usia’aki mo fakaa’u’aki ‘ene fekau
 
Koe ha’u ‘ae tokoni
 
Koe ha ‘uhinga na’e fononga ai ‘a Sisu he tahi? Ke fakamahino ki he’ene kau ako koe peau moe afaa ko ‘ena na’e mei ‘osi ai ‘enau mo’ui ‘’isa ‘ae ngaahi faingata’a na’a tau fou mai ai he ta’u ni koe’uhii ko hono finangalo….kainga koe peau moe afaa ko ia ‘oku ne heka mai mo hala mai ai kiate kinautolu he koe mafimafi ka ko hotau fakaloto lahi. Kainga neongo koe ngaahi faingata’a’anga ‘oe mo’ui ni ‘oku tau fa’a launga ai ka ‘oku totonu ke mahino kiate kitautolu koe ngaahi peau lalahi ia ‘oku ne fa’a fakafetaulaki’i ai ‘etau meimei melemo moe nima fakamo’ui ‘oe ‘Eiki he koe kamata’anga moe faka’osinga ‘oe fekau na’e tala.. ‘Oku ne fakafetaulaki’i ‘etau matavaivai ‘oe 2013 pea moe nima malohi ‘oe 2014. Koe ‘Otua ‘oe ta’u ‘oku ne pukepuke ‘ae mu’i au pe ko ia ‘oku ‘iloa koe “panga” pea moe mui’i au ‘e taha ‘oe napa he ko hono finangalo ia ke napanapangamalie ‘ae fou’anga ma’a kitautolu ‘oku tali ui ki hono finangalo.
 
 
Koe ha e ‘uhinga na’e ‘ikai te nau ‘ilo ai ia? Pea ‘i he sio kiate ia ‘ae kau ako ‘oku ne ha’ele he fukahi tahi na’a nau puputu’u, ‘o nau pehee, koe fa’ahi kehe pea nau fekekee’i ko ‘enau manavahe” v 27… Ko hono ‘uhinga he na’e ‘ikai hoko pe ‘ae fakaevaha pea nau kumi leva kiate ia he kamata’anga moe faka’osinga ‘oe fekau na’e tala.. Kainga/ Siasi kapau na’a tau fou mai ai he ta’u ni ‘oku ou fokotu’u atu “’E ‘oua na’a tau loto si’i ‘oku ‘i vaka pe ke fa’iteliha pe ‘ae ‘Eiki pe te ne ‘aa ‘afee” (Himi 443:9).  Kapau na’a nau ‘ilo kohai ia na’a ne fekau kinautolu na’e ‘ikai ‘aupito ha’anau teki ‘e taha. Ko hono ‘atungaa ee ‘enau ta’e’ilo ia ko ‘enau lau ‘a Sisu koe “fa’ahikehe” Kainga koe “Manavahe” moe “Tui” he’ikai ke malava ke na nofo fakataha ‘i ha loto ha tangata he ‘oku hanga ma’u pe ‘e he “manavahe” ‘o kuihi ‘ae fofongo ‘oe tui ke pulia ‘ae Satai ko hotau fe’unga mo hotau vaivai.” Ko ‘ene anga faitotonu ‘eni “Ka ke ‘alu ‘i ha vai te u ‘iate koe, ‘io ‘i he ngaahi vaitafe ‘e ‘ikai te nau lomekina koe, ka ke laka ‘i he afi ‘e ‘ikai te ke mofia pea ‘e ‘ikai lave ‘ae vela ‘oe ulo” (‘Aisea 43:2). Kainga ‘oku tau vaivai pe kae tuli.
 
Koe vaivai ‘ae tui ‘a Pita
 
Pea tali ki ai ‘a Pita ‘o ne pehé, “‘Eiki kapau ko koe, fekau keu ‘alu atu ‘i he fukahi vai.” Na’e ‘ikai ke tesi ‘e Pita ‘a Sīsū he ‘oku talamai ‘e he vahe 4:7 ‘oku ‘ikai ala ‘ahi’ahi ho ‘Eikí. Ka ko Pita pe ‘a e tisaipale na’e ngāue ‘a ‘ene tuí pea ne hoko ‘ene kolé ke ne a’usia ai ‘a e mafimafi makehe ‘o e ‘Otuá. “Ka ʻi heʻene tokanga ki he ma lohi ʻo e matangi naʻa ne ilifia ai; pea ʻi heʻene kamata fakatoutoumoloto hifo naʻa ne kalanga, ʻEiki, 31 fakamoʻui au. Pea mafao atu leva ʻe Sisu hono nima, ʻo puke ia ʻo ne pehe ki ai, ʻA e tuivaivai, 32 ko e ha naʻa ke talaʻa ai? Na’a kamata mai’aki ‘e Pita ha tui matu’aki malohi fau pea ne faka’osi’osi mai ‘aki ha ki’i me’i tui valevalea fau koe ‘uhi pe koe naunau ia ‘oe mo’ui veiveiua. Na’e kamata ke ngoto hifo ‘a Pita he tahi koe’uhi ko e to’o ‘ene tokangá mei he ‘Eiki. Ne ‘ikai mata’ofi hono mata mei he fakailifia ‘o e ngaahi fu’u peaú pea si’i holo vave ai ‘ene tui ‘o vaivai he’ene toki ‘ilo ‘ene me’a na’e faí. Neongo ‘oku tau kamata lelei mo e taumu’a lelei ka ‘oku fai atu pē ‘etau fonongá pea vaivai ‘etau tuí. ‘Oku ‘ikai ‘uhinga ia kuo tau tō pe kovi ‘aupito pea ke tau fo’i. Fakaloto lahi ai pe ‘ae punake he himi 646:5 “Ta'elava koa 'a mafimafi ! 'A e fili 'ena ke tulia? Ko e ha 'ikai si'a tokoni? Ko e anga 'o e 'ofa ia? Kataki pe, Kalisitiani, 'Ai ke tu'u taula pe ho'o tui; 'E ha mahino pe 'amui, 'A e ngaahi misiteli heni”
 
Kia Pita na’a ne kakapa mo tautapa atu pe kia Sīsū he ko ia tokotaha pe ‘e lava ‘o tokoni mai. Neongo ‘ene manavahē mo ilifia ka na’ane kei sio pe mo kumi mo ui kia Sīsū…Kainga koe vaivai ko hono faito’o pe koe kakapa atu pea fakamama’u kia Sisu…! Kau Kaliasitiane, neongo pe ‘oku ‘ikai ke tau ‘alu ha fukahi vai, ka ‘oku tau fou atu he ngaahi faingata’a lahi. Kapau te tau nofo he ngaahi peau lalahi ‘o e ngaahi me’a ‘oku hoko mai kia kitautolú, pea ‘ikai sio fakamama’u kia Sīsū, kuo pau ke mole ‘etau ‘amanakí pea kuo pau ke tau melemo. Nofoma’u ho sió ‘ia Sīsū mo hono mālohí pea ‘oua te ke sio ki ho’o vaivai, ta’efe’unga mo e fakalotosi’i…. “Hange ‘ae tahi ko ‘ena pehee ‘a si’i konga kau he ‘atamai kuo ‘avea to mo hopo he ngaahi peau he kani fa’ahi ki loto, langi ‘a fee te ke ‘aa? Si’i laumalie kuo ngoto kuo alanga vaka ‘e talangofua ki he’eku fekau ‘oua e ngu!’oua e ngu!” (v 583:2). Koe mo’ui faingata’a’ia/ matangia ‘oku ‘ikai fa’a faingofua ke folaua ka ‘oku matu’aki mahu’inga ke folaua. He ‘oku tau ako ai ke tau fakapapau’i ‘ae me’a ‘oku tau tui ki ai ‘oku mo’oni mo pau ‘o tatau ai pe koe fe ha tukunga. ("Faith is not believing in spite of evidence, but obeying in spite of consequence.")… Ko ia ‘ae kamata’anga moe faka’osinga ‘oe fekau na’e tala. “'OIIAU! 'a e ngaahi faingata'a, Hohoko he mo'ui ē! Kau foki ai Kalisitiane-Ko e misiteli fua pe. Kataki pe, Kalisitiani, 'Ai ke tu'u taula pe ho' tui; 'E ha mahino pe 'amui, 'A e ngaahi misiteli heni.”
 
Loma 10:5-15
‘Oku fakamo’ui kitautolu ‘e he’etau tui
 
Ko e taha e ngaahi palopalema na'e tokanga ki ai 'a Paula 'i he'ene tohi ki Loma ko e fakamamafa 'a e kainga ni ki he tauhi lao, ka e 'ikai pe ke fisiki mai ha fualelei 'e taha mei he 'enau ngaahi to'onga mo'ui. 'Io, na'e fakakaukau ha tokolahi ia 'i he kainga ni 'e fe'unga pe 'enau tauhi e lao ke fai honau fakamo'ui, neongo 'a e kei toloto 'enau mo'ui 'i he fai angahala.'Oku mahino 'a e ma'uhala 'a e kainga Loma, he 'oku fakahinohino 'e Paula 'i he konga koeni ko e tui, pea ko ha tui ia 'oku lea'aki 'e he ngutu 'a e me'a fisifisimu'a taha kuo foaki mai 'e he 'Otua ke fou mei ai 'a hono fkmo'ui kinautolu…. Ko tui 'oku tau fanongo'aki ki he folofola 'a e 'Otua 'oku malanga'i (v.8). Pea ko e tui ai pe ko ia 'oku ne kouna mo fakamafana'i hoto loto ke te lea'aki hoto ngutu ko e 'Eiki 'a Sisu, pea kuo ne ikuna 'a mate 'i hono fokotu'u ia 'e he 'Otua mei he pekia (v.9-10). Ko e tui koeni 'oku talanoa ki ai 'a Paula, ko ha tui ia 'oku 'ikai malava ke mapukepuke 'i loto, he 'oku ene pe 'a e tui koeni ke fakaha kitu'a 'aki ha lea 'oku 'Eiki 'a Sisu ka ‘oku ‘ikai ko ha fa’ahi kehe hangee koe lau ‘ae kauako.

'I he taimi 'oku me'a ai 'a Sisa ki ha taha e ngaahi kolonia 'o Loma na'e mu'omu'a ma'u pe ha fu'u kakai 'iate ia 'o fai 'a hono fkhikihiki'i 'aki ha ngaahi kalanga le'o lahi ko e 'otua 'a Sisa. Na'e 'ikai ko 'enau fai 'a e me'a ni koe'uhi ko ha'a nau vaihaka, 'ikai 'aupito. Ka ko 'enau fkha ia 'a 'enau hounga'ia 'i hono fkhaofi 'e Sisa 'enau mo'ui pea 'ikai ko ia ai pe, ka koe'uhi ko hono fakakoloa kinautolu 'e Sisa 'aki 'a e pa'anga mo e ngaahi koloa kehekehe. Kapau 'oku pehe 'a e hounga'ia 'akinautolu kuo faka'inasi 'aki pe 'a e ngaahi koloa fkemamani, pea huanoa ai kinautolu kuo litaula atu 'enau mo'ui 'e Kalaisi ki loto tatau, 'a ia ko ha koloa 'oku 'ikai 'auha. Kapau 'oku pehe 'a e kalanga 'akinautolu 'oku ngata pe 'enau 'amanaki 'i he maama ko ‘eni, pea huanoa ai 'akinautolu kuo tu'u 'enau 'amanaki 'ia Kalaisi, 'a ia kuo ne ikuna 'a mate. 'Io, Ko ia kotoa pe 'e tautapa ki he huafa 'o e 'Eiki, 'e 'ikai tali te'eki ia 'e he 'Otua ki mama'o, ka te ne fkmo'ui 'a e tokotaha ko ia (vv.11-13)

Fakama’opo’opo
 
Pea ‘i he’ena heka ki he vaka na’e talolo ‘ae matangi. Na’e tu’uta mo’ui ‘ae folau ‘ae kauako ni ki ‘uta. Kainga na’a tau fou mai mo Sisu he fu’u matangi/ faingata’a/mamahi/ puputu’u he ta’u ni ke fakahaofi ai hotau laumalie mei he fakamaau ‘ae ‘Otua (Same 42:7). Pea neongo ‘etau matavaivai ke tauhi ‘ae ngaahi fekau ka ko hono malie he koe tokanga mai ‘ae ‘Otua ‘oku hu’i’aki ia ‘aki ‘ene kelesi…’Io ‘oku tau mo’ui pe ‘i he kelesi ‘ata’ataa pe ‘ae ‘Otua…. Koe talaloto mo’ui ‘ae punake he himi 502:2 ‘Oku ‘ikai te u fie ‘ilo’i pe te te fie lave’i ‘ae me’a ‘e hoko ‘a pongipongi pe kovi pe lelei ‘o lolotonga te u ongo’i ‘ae lea ko au pe ‘eni ! ‘Oku ‘ilo ‘eku Tamai Te u tuku pe ki ai ‘ou fiemalie ke ‘ilo pe tu’unga ofi mai, ‘oku ‘ilo ‘eku Tamai. Tau mape’ee fakataha hifo pea fesi tui fakataha moe kauako pea hiki ha’atau fakafeta’i pea tau lea kotoa “Ka na’e ta’e ‘oua ho’o kau mai ‘Eiki na’e ‘ikai ke mau kau he Sapate ni kae fakafeta’i he ko ho’o lolo e matangi kuo mau ta’imalie ai he houa ni. “Ka kuo si’i ni matangi ‘ikai ke heka peau fu’u tafi tonga ‘a langi kite fonua ‘i mata’u ta ne mo’oni ‘a langi hono lelei ke ‘ukuma pau ki he kau matatali te nau a’usi fonua sila ki vai pea ‘uli ngaholo he kuo to mai ‘ae mui hakau”…’Io ko ia ai pe ‘ae fakaloto lahi ni “Kainga e! oua e tala'a, Ka hoko mai ni misiteli: Kuo pau ke faifai pea ha, Ko e hala faka-tapuaki. Kataki pe kalisitiane, 'Ai ke tu'u taula pe ho'o tui, ’E ha mahino pe 'amui ’a e ngaahi misiteli heni (Himi 646:8)….’Emeni
 
Malo ho’o mou kei ma’u taimi mai pea malo mo hono fai ‘etau malanga….fakamanatu atua i pe ‘etau Folofola ke lau / lotu fakafamili / lotu lilo pea ngaue ‘aonga foki ‘aki hotau ngaahi lakanga fakalotu….’ofa atu
 

Kavauhi