Na'e lipooti foki 'e he Kaniva ha fakataha 'a e paati temokalati ne iku ta'ofi i he Pulelulu uike kuo 'osi ko hono 11 'o Sune 'a ia na'e fai 'i he loki konifelenisi 'o e Fale Alea.
Ko e fakataha 'eni ke fakaha 'a e lisi 'o e kau kanititeiti 'a e paati ki he fili 'i Novema 'a ia na'e fili'i kinautolu 'e ha komiti fili mei he Komiti Totonu 'a e Tangata mo e Temokalati.
Ka na'e lea fefeka ai 'a 'Isilelu Pulu ko e tokoni sea ia 'o e paati 'o fakaha 'oku totonu ke fakata'e'aonga'i 'a e lisi ia ko 'eni.
Na'e fokotu'u e Pulu ke fakafoki mai pe ia ki he paati ke nau fili pe 'e kinautolu 'enau kau memipa he 'oku ne mau 'a e fakamatala falala'anga na'e 'ikai fai tau'ataina e fili a e komiti fili ia.
Kaekehe ne hili e lea 'a 'Isi pea ne poaki ia ki he sea 'e mavahe ia mei he fakataha ka ne fakalea'i ia 'e Ipeni Siale ko e memipa kanititeiti fili ia 'a e paati 'oku ne fakafofonga mei Vava'u 16. Ne iku fakalalahi e alea 'a e ongo tangata ni pea ko e konga lalahi 'eni 'ena alea 'oku 'asi atu 'i lalo
Ko e konga ‘eni ‘o e felauaki ‘a ‘Ipeni Siale mo ‘Isileli Pulu he loki Konifelenisi ‘o e Fale Alea ‘o Tonga ‘i he Pulelulu, 11/06/2014 he taimi 1730 hrs pe ofi ki ai.
‘Ipeni Siale: ‘Oku ou kole fakamolemole atu ki he Fakafofonga. ‘Ā … ‘Isi?
‘Isileli Pulu: Ko au eni.
‘Ipeni Siale: Ko u kole fakamolemole atu kiate koe. ‘Oku …ko u lave’i pe ‘oku te’eki ke ke mea’i e tokotaha ko’eni. Ka ‘oku lavea hoku laumalie he ko e me’a ko’ena ‘oku ke hanga ‘o tukumai ‘oku kau e tokotaha ko’eni ‘i he tokotaha na’a ne hanga ‘o teke me’a ko’eni ke fai, he vave taha. Na’a ku ako mai mei ‘Amelika ‘i he to’u fili ko’eni kuo ‘osi. Pea ko ‘eku savea mei ‘Amelika na’a ku nofo pe he fo’i me’a pe ‘e taha. Fu’u tuai pe ho’omou ngaue ‘a moutolu. ‘Oku hanga ‘e moutolu ‘o ‘ave kakai ‘o tuku ia he lalo tapakau. Hufanga he fakatapu. Ko e kakai ‘oku totonu kenau nofo nautolu ‘i ‘olunga he taloni e palasi. Ko ‘eku viu ia koee ‘a ‘aku. Pea koe’uhinga ia ‘oku ou faka’apa’apa kia nautolu, koeha ‘eku lelei taha mo ‘eku vavetaha ke u ‘ave ki a nautolu ha ngaue kenau hanga ‘o mahino’i, ko e ngaue lahi ‘eni ‘oku teuteu ke fai, pea ‘oku ‘ikai ke toe fiema’u .. kuo tau pule’anga he taimi ni. ‘E sai pe ia kapau na’e te’eki ketau temokalati, he‘ikai ke u toe hoha’a au. Sai, ka ‘oku tau ‘omai ko’eni, he ‘ikai ketau toe fakaanga kitautolu, he ta’u fo’ou. Ko ‘etau manga ‘eni ‘a tautolu ke fokotu’u e Pule’anga fo’ou ke sio ki ai a Tonga mo mamani katoa, this is how temokalati works.
Pea na’a ku lele mai ko’eni ‘o fokotu’u e fakakaukau ko au na’a ku hanga ‘o teke ‘a e kakai katoa ko’eni.
Samuela ‘Akilisi Pohiva (Sea): ‘Oku ou kole atu ke mou hanga ‘o lau e pepa ko’ena (‘oku tufa atu) lolotonga e malanga ‘a ‘Ipeni Siale. Ke ‘osi ange pe ‘ene malanga kuo ‘osi hono lau.
‘Ipeni Siale: Pea koe’uhi ko e me’a ko’ena ‘oku ke ‘omai Fakafofonga, te u tala atu pe ko au ia ‘oku tautonu ai he ‘oku ke hanga pe ‘e koe ‘o hoka’i mai hoku mafu. Pea te tau toe ‘eke ‘e tautolu ki he Taimi pea mo e Kele’a, ‘ikai ha lave, ‘ikai ha kaunga ki ai ‘a e Kele’a ‘o a’u pe ki he Sea ko’ena ‘oku me’a ko’ena. Na’a ku talaange ki he ongo tangata ‘e tokoua ko’eni kapau he ‘ikai ke mou fanongo mai kiate au; ‘i he 86 ko ‘Ipeni Siale na’a ne taki e ngaue ko’eni heni, pea ko e maka ko ia, ko e makatuliki ko ia ‘oku kei tu’u ai pe ‘ia ‘Ipeni Siale he taimi ni. ‘Oua na’a toe ‘i ai ha taha ‘e fakakaukau mai ke ne teke’i au mei he maka ko ia. ‘Oua temou teke’i a lei mei hono fu’u mei. Te ke fetaulaki koe mo e faingata’a ‘e toe lahi ange. Na’a ku pulia he na’e hanga ‘e he Pule’anga ‘o tuli au. Kapau na’a ku ‘I heni fakafofonga, ko u palomesi kiate koe, fili tu’o ua pe taha, ‘osi liliu a Tonga ia. Ko hoku fa’ahinga loto ia ko’ee he 86. Ka mou sio pe ko e ha na’e hanga ai ‘e he Pule’anga …. Ilifia e Pule’anga ‘o tuli a ‘Ipeni Siale. Tapu ke toe tohi mai, tapu ke toe fetu’utaki mai, tapu ke toe ‘omai ha me’a, ka nau tali pe ‘eku seniti ke li mai. Faikehe ia. Ka ko e ha e me’a’oku hoko he taimi ni ki he Fakataha Tokoni … mo e Fakamaau’anga Tangi koee ‘a Tonga ni? Ko e ha ‘oku ‘omai ai e kau Fakamaau mei muli? Ko ‘Ipeni Siale ia. Ka ‘oku ou kole fakamolemole atu ‘Isi, he ‘oku ke ‘omai ‘e koe ‘a e fo’i me’a ko au tokotaha pe … ‘oua temou toe lave ki he Kele’a mo e Taimi, kuo nau ‘osi kinautolu ia. Ko au na’a ku ‘alu ki honau ‘api. Tu’o fiha ngeau ‘eku a’u ki a Kalafi, tu’o fiha ngeau ‘eku ta ki a Mateni. Nau talamai ‘oku ngali kovi. Kau tangata, temou ngali kovi ki he kakai e fonua ko’eni? ‘Oku mou talamai ‘e ngali kovi ho’omou fai e me’a ko’eni ki he kakai e fonua ko’eni. Ko ‘Ipeni Siale ko e mu’omu’a e kakai e fonua ko’eni. ‘Oku ou lea lahi he ‘oku ‘ikai ke u sio au ia heni ha ola e Temokalati he fonua ko’eni. ‘Oku mou kei fakahekeheke pe ki he me’a ko’eni ko e feveitokai’aki. Kuo ‘osi ia.
‘Isileli Pulu: Sea, ‘oku ou kole atu mu’a ke tukuange mu’a au kau ‘alu.
Sea, ‘Akilisi Pohiva: ‘Io.
‘Isileli Pulu: ‘Oku ‘ikai ke ha’u e ia he ……
‘Ipeni Siale: ‘Oleva te ke ‘alu, ‘o ‘oleva.. ‘oleva te ke ‘alu, he ‘oku te’eki ke u taa’i koe.
‘Isileli Pulu: He ‘ikai te ke pule mai koe ki a au!
‘Ipeni Siale: ‘Oku ou loto au ke u taa’i ‘e au koe he poo ni pea ke toki ‘alu.
‘Isileli Pulu: Ha’u ‘o taa’i. Ha’u!
‘Ipeni Siale: Talitali hena
‘Isileli Pulu: Laka mai.
‘Ipeni Siale: ‘Oleva te ke ‘alu, kau ‘ai koe, ke mahino kia koe..
‘Isileli Pulu: Laka mai. ‘Oua te ke sio mai ki hoku ki’i sino pea ke pehe. Toe si’i pea teu kaka atu he tepile.
Na’e iku 'a e teu fuhu ni 'o malohi 'a e kau pukepuke pea 'ikai ai fai ha fea'utaki!