ʻEa Maleisiá mo e tuʻunga fakamuimui taha ʻo e fekumí

fai 'e Tevita Katoa

'Ikai felave'i ngaahi me'a tekina kuo ma'u i tahi mo e Vakapuna Maleisia 'oku kumi

Ko e lele eni ke uike ʻe 3 talu meí he ʻaho 8 ʻo Maʻasí ʻa e fekumi ki he pulia ko ia ʻa e vakapuna ʻEa Maleisiá.

Ko e talu meí he pulia ʻa e vakapuná ni mo e fiu ʻa e kau taukei fakatotoló ʻi hono tānaki mo fokotuʻutuʻu ha faʻahinga fakamatala fakaofiofi ke ngalingali ʻe lava ke makatuʻunga mei ai ʻa e fekumi ko ʻeni ʻoku taku ko e fekumi fakamole lahi taha ia kuo fakahoko ʻi he hisitōliá. 

Kae kehe naʻe lava foki ke faaitaaʻi  ʻe he laulāpuna Nuʻusilá P-3K2 Orion ha meʻa ne tēkina ʻi he ʻōseni ʻInitiá neongo ʻoku teʻeki ke fakapapauʻi pe ko e konga ia meí he MH370.  

ʻI heʻene huʻu ko ia ʻa e tokangá ki he konga ne tēkina ʻi he ʻŌseni ʻInitiá ne tuku mai ai meí he kau taki ʻo e Fefolauʻaki ʻa ʻAositelēliá ʻa  e fakamatala ʻo pehē naʻe lava foki ke toe fakatokangaʻi ʻe he vakapuna Siainá mo ha konga tēkina ʻe 3 kae pehē ki ha meʻa ne fakatokangaʻi ʻe he vakapuna ʻAositelēliá ʻo ngalingali ko e konga mo ia ʻo e ngaahi veve tēkina he potu tahí ni.

Na’e lava a’u e ongo vaka ‘e ua ki he ni'ihi e ngaahi me’a tekina ko 'eni ‘i he Tokonaki ka kuo pehe ‘e he kau ‘ofisiale ‘oku te’eki lava fakamahino ha’anau pikinga ‘akinautolu ki he vakapuna.

‘I he taimi tatau ne kilofi ‘e ha vakapuna Siaina ha me’a tekina ‘oku hoa hono lanu mo e vakapuna ko ‘eni kuo puli ka kuo te’eki lava ke fakafehokotaki mo  ia ki he vakapuna fakatatau ki he lau ‘a e Aossociated Press. Ko e ngaahi me’a tekina ko ‘eni ne lipooti ‘e he mitia Siaina ne nau lanu kulokula, moli  mo hinehina. Ko e vaka ‘oku puli ‘oku lanu hinehina pe ia mo kulokula

Fiemaʻu ke aʻu tonu ki he feituʻú ni ha vaka tahi

Ko ʻene tuʻu ʻi he taimi ní ʻoku pehe ʻe he kau taki ʻo e Fefolauʻaki ʻa ʻAositelēliá ʻoku teʻeki pē ke lava ʻo fakapapauʻi pe ko e ngaahi meʻa ko ʻeni kuo ʻilo ʻoku tēkina ʻi he ʻŌseni ʻInitiá ko e konga ia ʻo e vakapuna ʻEa Maleisiá pe ʻikai.

ʻOku ngalingali ʻe toki malava ke fai hano fakapapauʻi ʻo e ngaahi meʻa ko iá ʻo kapau ʻe toki malava ke aʻu ki ai ʻa e ngaahi folau tahí ʻo sio tonu ki he ngaahi meʻa kotoa ko iá.

Ko e tuʻunga ʻo e fekumí ʻi heʻene aʻu mai ki ʻaneafí

Ko ʻaneafi, ʻaho Tokonakí naʻe haʻao ai ʻe he kau fekumi ko ʻení ha sikuea kilomita ʻe 252,000 pea naʻa nau mamata ki ha meʻa ngalingali ko e meʻa pē ia ne fakatokangaʻi ʻe he laulāpuna Nuʻusilá.  

Pea hangē ko ia kuo fakahā meí he kau taki Fefolauʻaki ʻAositelēliá ʻi he fakaikiiki ko ia kuo tuku mai meí he Haixun 01, vaka fakahaofi moʻui lahi taha ia ʻa Siainá, ʻOku pehē ai ko e ngaahi meʻa ko ia kuo fai ki ai ʻa e mamata meí he ʻeá kuo nau fai hono vakaiʻi ʻo mahino mei ai ʻoku ʻikai haʻane felāveʻi ʻa e ngaahi meʻa tēkina ia ko iá mo e ʻEa Maleisiá, MH370.

Hokohoko atu e fekumí

ʻOku kei hokohoko atu ʻa e fekumí ʻi he ʻahó ni ʻe he ngaahi vakapuna ʻAositelēlia, Nuʻusila, Siapani peá mo Siaina ʻo nau fepaasiʻaki ʻa e ngaahi fakamatala ʻoku nau maʻú fakafou ʻi he taha ʻo ʻenau ngaahi vakapuna seti uta pāsesé.

Kuo tʻuʻuta atu foki ki he feituʻu ʻoku fai ki ai ʻa e fakahuʻungá ʻa e vaka lahi taha fakahaofi-moʻui ko ia ʻa Siainá, Nan Hai Jiu, pea pehē ki heʻene vakatau ko ia ko e Jinggan Shan pea ʻoku ʻamanaki ke toe fakatūʻuta atu mo ha vaka kehe ʻe 5 ki he feituʻu ni ʻapongipongi. Ko e ANZAC HMAZ Toowoomba naʻe mavahe atu ia mei Perth ʻanepō ʻo ʻamanaki ke aʻu ki he feituʻú ni ʻi he Pulelulú pe ko e Tuʻapulelulú.     

Fakafuofua ʻa e kau Saienisí

ʻOku pehē ʻe he timi fakatotolo meí he ʻUnivēsiti ʻi ʻAositelēlia ʻoku nau tui ngalingali ʻoku ʻikai movete ʻa e kiʻi loki makehe ko ʻeni ʻi he vakapuná ʻa e ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa hiki tatau ʻo e anga ʻo e tūkunga folau ʻa e vakapuná pe Black Box pea ʻoku nau tui ʻe ʻi ai ha faingamālie ke maʻu ai ʻa e puha ko ení.

ʻOku ngāueʻaki ʻe he timi ko ʻeni ʻa e ʻUnivēsití ʻa e anga ʻo e fetukuaki ʻa e ʻeá (meteorogical) mo e fetāʻaki ʻa e ʻaú (ocean-current) ʻo nau fengāueʻaki ai mo e kau fakatotolo Pilitānia ʻo fakaikiiki ai ʻa e anga ʻo e tō ʻa e vakapuná mo e ngaahi meʻa ko ʻeni kuo fai hono mamataʻi ʻoku tēkina holo ʻi he ʻŌseni ʻInitiá hangē ko e tui ʻa Professor Charitha Pattiaratchi, ko e taukei ʻi he ngaahi meʻa ʻo ngātaí.

Ko e vakai fakasatelaite

Ko e  anga ko ia ʻo e vakai fakasatelaite ki he ngaahi meʻa kuo tēkina holo ʻi he konga tahí ni ʻoku ʻi he lalahi ko e fute ʻe 40 tupu pea ʻi he mamaʻo ko e maile ʻe 1,680 mei Perth ʻi he fakatonga ko ia ʻo e ʻŌseni ʻInitiá.

Ka ʻoku mahino ʻoku vave ʻa e tēkina ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ʻo mamaʻo meí he feituʻu ʻoku mahaloʻi ne tō ai e vaka ʻEa Maleisiá koeʻuhí he ʻoku langalanga mālohi ʻa e matangí ʻi he potu tahí ni ʻo ngalingali ko ha maile ia ʻe 700 ʻe mamaʻo ʻaki ʻe he ngaahi meʻa tēkina meí he vaká ni ʻo kapau ʻoku ʻi ai, he ko ʻene tuʻu ʻi he taimi ní ʻoku teʻeki fakapapauʻi ha meʻa kuo maʻu ko e konga tototnu ia ʻo e vakapuna MH 370.

Ko ʻene tuʻu ʻa e fekumí ki he kahaʻú

Naʻe ongó na foki mo e talanoa ʻoku ki ha fakamatala kuo maʻu ʻe he FBI meí he misini faifolau ko ia ʻi he ʻapi ʻo e pailaté ka ʻoku teʻeki fakapapauʻi ʻa e talanoa ko iá.

ʻOku kei hokohoko atu ʻa e fekumí, hokohoko atu mo hono tānaki ʻo e ngaahi fakamatala kotoa pē ʻoku ngalingali ʻoku ʻi ai haʻane felāveʻi mo e folau ʻa e MH730, ʻEa Maleisiá.