Malanga Sapate pongipongi 29-12-2013
Ngaahi Lesoni: Same 148, 1 Samuela 2:18-20, 26; Kolose 3:12-17; Luke 2:41-52
Himi Himi 606/544/537
Potu Folofola: Luke 2:49 “Pea ne pehee kiate ki naua, koehaa kuo mo kumi ai au? ‘Ikai na’a mo ‘ilo kuopau ke u ‘i he ngaue ‘a ‘eku Tamai”
Kaveinga: “Sisu ko ho’o fekau ‘oku mau ngaue ai”
Talateu
Kuo ta’u mai ‘eni ki he Sapate faka’osi ‘oe fu’u ta’u fakakoloa ni. Pea kohai ha to’a ke fakava’eva’e atu ke ‘ekea ‘ae ‘uhinga ‘etau kau ai ka ‘oku tau kaungaa lea fakataha pe moe punake himi 641 “Hingoa pe ia ko Sisu ka tau mo’ui ai.” ‘Oku ‘omi kitautolu ‘e Luke ‘i he talanoa ‘oe vahe ni ‘o toe fakaongo mai ‘a e palofisai ‘a e palofita ko Malakai 3:1 “…pea ko e ‘Eiki ‘oku mou kumi ki ai te ne ha’u fakafokifā pe ki hono temipale.” Koe kamata ngaue ‘a Sisu kainga na’a ne kamata ‘i he Temipale hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘a Luke ‘i he vahe ni pea na’a ne toe faka’osi pe ‘ene ngaue ‘i he Temipale (24:53). Na’a tau kamata mai he ta’u ni moe ‘Otua pe ‘oku tau faka’osi ‘ae ta’u ni moe ‘Otua. Ko Luke kia Sisu ko ‘ene hoko mai ke “fakama’a” ‘ae to’onga mo’ui ‘i hono Temipale ke tuha mo taau mo ha ‘aho ‘e toe foki mai ai koe “Tu’i Fakamaau lahi” ki hono Temipale. Koe kamata ngaue ni ‘a Sisu ‘i he Temipale na’e ‘ikai mo ha toe ‘uhinga ka koe fakakakato ‘ae fokotu’utu’u ‘ae Tamai ki hono halanga ki he fakamo’ui ‘ae kakai Siu moe Senitaile fakatou’osi. Kia Luke ko ‘eni ia ‘ae halanga ko ia. “Pea ne pehee kiate ki naua, koehaa kuo mo kumi ai au? ‘Ikai na’a mo ‘ilo kuopau ke u ‘i he ngaue ‘a ‘eku Tamai?”…pea ko ia ‘etau veesi malanga foki.
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe hili ‘eni ‘ae ngaahi katoanga lalahi fakata’u ‘oku tu’utu’uni ‘e he lao kuopau ke kau ki ai ‘ae kakai tangata pea fanau tangata kuo ‘osi ta’u 12. Pea fakatatau ki he fakamatala ‘a Luke na’e ‘ikai kau ‘a Sisu he foki taimi tatau na’e pehee ‘e ongo matu’a ‘oku ne kau atu pe ‘i he kau fononga. Pea ‘i he mahino kiate kinaua ‘oku pulia na’a na foki leva ki Selusalema ke kumi kiate ia. ‘Oku si’i ‘aupito ‘a e ngaahi me’a ‘oku tau ‘ilo felave’i mo e kei tamasi’i ‘a Sisu. Ko e anga hono hokohoko ‘e Luke ‘a e ngaahi me’a ‘oku ne ma’u, ‘oku ‘osi pe hono ‘alo’i pea ‘ave ia ‘o kamu hono ‘aho valu (2:21), pea foki ia ki Nasaleti mo e ongo matu’a. Ko ‘ene toe ‘asi pe eni hono hoko, ‘a ‘ene ‘alu ki Selusalema ‘i hono ta’u hongofulu mā ua ke kau ki he Pasova (v.41-42). Pea toe foki aipē ‘a Sisu ‘o nofo Nasaleti kae’oua kuo toki kamata ‘ene ngaue ‘i hono ta’u tolungofulu nai (3:23).
Koe ngaahi katoanga moe tauhi tu’utu’uni
“Pea ‘i he hoko hono hongofulu ma ua ta’u na’a nau fononga hake ‘o hangee ko ‘enau fa’a fai ‘i he katoanga” (v 42). Ko e katoanga Pasova, na’e fai fakataha mo e Tapu levani, pea na’e fe’unga mo e uike kakato ‘e taha ‘enau feia e feinga-ngaue ko ia. Koe ngaahi katoanga lalahi ia ‘e tolu kuopau ke tauhi ki ai ‘ae kakai tangata kotoa pe koe Katoanga “Pasova, Penitekosi pea moe Tapnikale.” Na’e tapu ke fai ha ngaue he ngaahi ‘aho ko eni. Ki he Siu koe ta’u 12 koe ta’u mahu’inga ia he koe ta’u faka’osi ia hono ako’i pe teuteu’i ha tama tangata ke ‘ataa ki he ngaahi ouau kakato fakalotu ‘oe Sinakoke. Ka ‘oka kakato ia ‘oku ne hoko leva koe toko taha ke ne “tauhi kakato ‘ae lao” pea ‘oku malava leva ke tautea’i ia ‘okapau kuo ne maumau’i ‘ae lao. ‘Oku fa’a ui ‘ae fanau tangata kuo kakato honau taimi ako ki he lao koe ngaahi “foha ‘oe lao /bar mitzvah/ son of the commandment” Kainga koe ta’u ‘eni ia na’e loto ai ‘a Sisu ke nofo ia ‘i he Temipale ke fehangahangai moe kau taki lotu Siu moe kakai ako lao ni ‘oku ne mafai ‘o hulu atu ‘i he lao ni pea koe lao ni ‘oku ‘a’ana ia. Pea na’e ‘uhinga pehe ‘a hono tauhi ‘e Mele mo Siosifa ‘a e feinga-ngaue ni. Na’e fokotu’u foki ‘e Mosese kuo pau ke tala ki he fanau ‘a e ‘uhinga ‘o e pasova, pea ‘oku hange na’e ngaue’aki faka fehu’i-moe-tali he taimi ‘o e Pāsova, ke ‘eke ‘e he fanau, “ko e hā ‘a e feinga-ngaue ni kiate kimautolu?” pea tali ‘e he matu’a, “Ko e feilaulau Pāsova ia kia Sihova, koe’uhi ko ‘ene lākai/ passover ‘a e ngaahi fale ‘o ha’a Isileli ‘i Isipite ‘i he’ene tautea ‘a e kau Isipite, ka ne fakahaofi hotau ngaahi fale” (Ek.12:26e-27).
Ko hono kumi ‘o Sisu
‘Oku mahino pe mei he talanoa ‘ae loloa ‘oe ‘aho ‘ena kumi ia kuopau pe ‘oku na fu’u loto mamahi. Tau pehee koe ‘aho ‘e 3 ‘oku kau ai ‘enau kamata foki mai mei he katoanga he ‘aho ‘e 1 pea na toe foki ki Selusalema he ‘aho ‘e 1 pea na kumi takai ia ai he ‘aho ‘e 1. Koe fehu’i lahi ‘eni koehaa nai ‘ae ‘uhinga na’e mole ai hona taimi he toe kumi takai ‘a Sisu ki he ngaahi feitu’u kehe kae ‘ikai ke na hangatonu mai pe ki he Temipale? Ko e ‘uhinga ‘o ‘ena kumi kia Sisu he na’a na fakakaukau kuo hē pe mole ‘a Sisu, ka ‘oku mahino mei ai ‘a e ta’emahino kiate kinaua ‘a e fatongia ‘o Sisu ko e fai e finangalo ‘o e ‘Otua (Sione 4:34). Pea ‘e anga fēfē ha hē ‘a e tangata ‘oku fakahinohino’aki ‘ene laka ‘a e folofola ‘a e ‘Otua, he ko e finangalo ‘o e ‘Otua ia ‘oku hā he Tohitapu? Ko Sisu, ‘oku ne fakakakato ‘a e Tohitapu (Lk.24:44-47). Ko Selusalema ‘ae kolomu’a ki he Lotu fakasiu pea ‘oku mahino koe ngaahi ‘aho katoanga ni na’e kakai’ia pea fonu he kakai poto mo ‘iloa he faiako lao koe’uhii koe ngaahi ouau ‘oe ngaahi ‘aho tu’utu’uni he Temipale. Na’e ma’u faingamalie ai ‘a Sisu ke nofo atu ke fanongo kiate kinautolu. ‘I he taimi na’e foki ai ‘ene matu’a na’a ne kei ‘i he Temipale pe ke fanongo. Kapau na’a koe toe kumi atu ‘eni he ‘aho ni neongo na’e oo koe me’a fakalotu mahalo ‘e ma’u atu ia ‘i ha ngaahi feitu’u ta’e fakalotu mo fakamamahi. Ko Sisu na’a nau ‘alu koe katoanga fakalotu pea toe kumi atu pe ‘oku kei ‘i Falelotu pe.
Koe pau ke talangofua ‘ae fanau ki he matu’a
‘Oku ‘omi ‘e Sisu ‘ae ki’i akonaki mo’oni heni ki he fanau. Na’e ‘ikai talangata’a ‘a Sisu ki he’ene ongo matu’a ke nau foki ki honau ‘api ki Nasaleti. Koe angahala lahi ‘eni kuo hoko ‘i hotau kuonga ni koe ngaue’aki ‘e he fanau ‘oku ma’u ‘enau me’a honau nima pea mo ako lelei ke fakamalohia pea mo ngaohi kovia ‘ae si’enau ngaahi mata’u koe’uhii ko ‘enau si’i nima vaivai pea ‘ikai mo ha maama faka’atamai. Kuo a’u ki hono taa mo ngaohi kovi’i pea lea kovi’i ‘enau matu’a. ‘Oku ou lea hangatonu atu he malanga ni ko ‘eku ‘ofa mo’oni “oku mou tanu ha mala’ia kiate koe mo hako.” ‘Oku tatau ai pe pe koehaa ha tonounou ha’ate matu’a koe me’a ‘ata’ataa pe ia ‘ae ‘Otua he ‘oku te’eki ai ke liliu ha fo’i folofola ‘ae ‘Otua ki he me’a ni. Neongo ai pe fanau pe ‘oku ke poto pe ma’u koloa ‘o tau ki fee ka, kuopau ke ke talangofua ki ho’o matu’a he koe fakahinohino ia ‘ae Folofola. Koe me’a ia na’e fai ‘e Sisu heni neongo ‘ae ta’emahino kia Mele mo Siosifa ‘ae ‘uhinga ‘oku ne ‘i he Temipale ai pea ‘ikai ia ko ia pe ka ko e lolotonga pe ‘ae to’oa ‘ae kau poto he’ene ngaahi fakamatala kuo ne ta’ofi ia kae talangofua ki he’ene mata’u. Koe lao pe ‘e taha fanau he fekau ‘e 10 na’e ‘omi hono tapuaki koe lao hono 5 “Faka’apa’apa ki ho’o Tamai mo ho’o Fa’eee; koe’uhii ke lahi ho ngaahi ‘aho ‘i he kelekele ‘a ia ‘e foaki kiate koe ‘e Sihova ko ho ‘Otua” Fanau fakamama’o leva mei he angahala ‘omi mala ni ki ho’o fanau mo ho hako he ‘oku te’eki ke liliu ‘e ha taha ‘ae fekau ‘ae ‘Otua. Kainga taimi tatau na’a ne solova ‘ae loto lavea ‘a Mele mo Siosifa ‘aki ‘ene kei talangofua kakato pe ki he’ene matu’a ke nau foki leva ki Nasaleti. Pea neongo ‘ae ‘ikai malava ke ‘uhinga kia Mele ‘ae ngaahi lea ni pea tupu ai ha’ane toe tafulu’i atu ‘a Sisu ka “… kumuni ‘e he’ene fa’ee ‘ae ngaahi me’a ni kotoa pe ‘i hono loto” (v 51). Kainga taimi tatau ai pe ‘ae hanga ‘e Mele ‘oe toe ako’i moe ngaahi fa’ee ‘oku malava pe ‘e he’enau fa’a fakama’uma’u (kumuni) pea moe fa’a fakakaukau ki he fanau ‘o lilinga ha fu’u vai fakamelino he loto famili.
Koeha ‘ae ngaue ‘a ‘ene Tamai ‘oku ne fai?
Koe lea “kuopau keu ‘i he ngaue ‘eku Tamai?”…Kia Sisu na’a ne faka’amu ke ne folahi kakato mai pe ‘ae siate folau kuopau ke ne fononga’i…‘ae “pau ke ne talangofua ke malanga’i ‘ae Pule’anga ‘oe ‘Otua (4:43)…’ae pau ke ne mamahi (9:22)…’ae pau ke ne talangofua kakato ki he finangalo ‘ene Tamai (13:33)…’ae pau ke ne ‘i he fale ‘oe angahala ko Sakeasi (19:5)…’ae pau ke ne fakakakato ‘ae ngaahi palofisai na’e fai ma’ana he maama ‘oe fuakava motu’a (24:44)….’ae pau ke ne pekia, telio pea toetu’u (24:7). Na’e ‘ikai toe hanga ‘e Sisu heni ‘o toe fakapulipuli’i ‘ae ngaue moe ‘uhinga ‘o ‘ene hoko mai ‘i he manava ‘o Mele neongo ‘ae ‘ikai ‘uhinga malie ia kia Siosifa pea mo Mele. Ko ia ‘oku lea ki ai ‘a ‘Aisea “Koe laumalie ‘oe ‘Eiki ‘oku ‘iate au he na’a ne pani au keu ‘alu moe ongoongo lelei ki he masiva, kuo ne fekau au ke fanongonongo ‘ae tukuaange ki he popula moe ‘aa ki he kui; ke fekau ‘ae ta’eli’ekina ke ‘alu kuo tau’ataina ke fanongonongo ‘ae ta’u ‘oe hoifua ‘ae ‘Eiki” (Luke 4:18,19). Koeha leva ‘ae ngaue ‘ae Tamai kuo tuku mai ma’a kitaua he ‘aho ni ke fai ‘i hono Temipale? Ko e ngaue ko ia ko ‘etau ongoongo atu ‘ae Ongoongo lelei hono Pulela’anga. Ko ‘etau mo’ui mo malanga’aki ‘ae Ongoongo lelei ‘oe Pule’anga ‘oe Tamai. Koe Temipale koe ko ia ko koe mo au. ‘Oku ‘ikai malava ke ma’a ‘ae ‘uli ‘oe Temipale ko ia ‘i ha’atau toe fa’ahinga ngaue ngata pe ‘i he “ta’ata’a ‘oe Lami.” Kainga koe fakama’opo’opo ngaue ‘oe ta’u ni ‘oku tau lea kotoa pe ka na’e ta’e ‘oua ‘ae ‘Otua he’ikai te tau kau he faka’osinga ‘oe ta’u ni.
Ko hono ‘ilo ‘a Sisu
Koe taimi na’a nau ma’u pe ‘ilo ai ‘a Sisu na’e lolotonga mo’ua pe hono taimi he fai ‘ae finangalo ‘ene Tamai koe nofo ki he ngaahi me’a fakalaumalie… “na’a na ‘ilo ia ki he Temipale ‘oku ne lotolotoi ‘i he kau akonaki ‘o ne fakafanongo kiate kinautolu mo fakafehu’i kiate kinautolu” (v 46). Pea na fehu’i kiate ia “Koeha kuo ke fai pehee ai kiate kimaua? He ko ‘eni ko ho’o tamai mo au kuo ma kumi koe moe loto lavea?” Lolotonga ‘oku fai ‘e Mele mo Siosifa ‘a e sio ‘a e tamai mo e fa’ē, ‘oku sio mai ‘a Sisu ia mei hono tu’unga, ko e ‘Alo ia ‘o e ‘Otua, pea ‘oku ne ‘i heni ke fakakakato ‘a e misiona ‘a e tu’i Isileli ki mamani, ko hono haveki’aki kinautolu ‘a e sepita ukamea, ‘a ia ko e folofola ‘oku tō mei hono fofonga (Same 2:7; cf. Fakaha 19:15). Koe tali ‘a Sisu ‘oku ha mai mei ai ha ‘imisi na’a ne fakakaukau kuo ‘osi mahino kiate kinaua ‘ae ‘uhinga ‘ene hoko mai ke fai ‘ae finangalo ‘ene Tamai “Koeha kuo mo kumi ai au? ‘Ikai na’a mo ‘ilo kuopau keu ‘i he ngaue ‘a ‘eku Tamai?” “…in my Father's house / …to be (en tois tou Patros) in My father's house?"..‘i he fale ‘o ‘eku Tamai?”
Kainga ‘oku ‘ikai ha faikehekehe ‘i he ongo liliu ni he ‘oku ne fai ‘ae ngaue ‘o ‘ene Tamai ‘i he fale ‘o ‘ene Tamai. Koe “Fale ‘eku Tamai” heni ‘oku tuhu ia ki he Temipale pea kuo fuofua taimi ‘eni ke lau ai ‘e Sisu koe “’Alo ia ‘oe ‘Otua” he “..fale ‘eku Tamai.” Neongo na’e mahino pe kia Mele ‘a Sisu ka na’e te’eki ke ne ‘ilo ‘ae me’a ‘oku ‘osi toka ki ai hono finangalo. Koeha leva ‘ae ngaue ‘o ‘ene Tamai? Na’e ma’u atu ia ‘e he ongo matu’a ki he Temipale ‘oku ne “lotolotoi ‘i he kau akonaki, ‘o ne fakafanongo kiate kinautolu mo fakafehu’i kiate kinautolu.” Na’a ne ‘i he Temipale ‘o ‘ikai ko ha faiako ka koe tamasi’i ako. Koe fatongia taau ia ‘o ha tama ako ke “fanongo” mo “fehu’i” Koe ngaue ‘ae Tamai na’e fai ‘e Sisu he temipale ko ‘ene hoko ko ha to’onga ‘o ha “tama ako.” Koe ngaue ‘ene Tamai leva na’a ne kamata ai ko ‘ene tomu’a hoko koe tamaako ‘o poto he fanongo lelei pea ke ne fa’u atu mo ha fehu’i lelei (Constructive Criticism). Koe poto he tomu’a fanongo te ne fanau’i mai ha ola lelei ‘ae loto tokanga. Pea koe loto tokanga ko ia na’e foaki ‘e he ‘Otua ma’a Solomone ke poto he fanongo kae mo’oni mo totonu ‘ene faifakamaau ki hono kakai. ‘Oku ‘iloa ‘ae kalisitiane he ‘ilo mo fai tatau ki he mo’ui ‘a Kalasi he ko ia pe ‘ae ‘ilo’anga ‘o Sisu ‘i ha mo’ui koe fai ki he’ene fekau.
Fakaakonaki
‘Oku hanga ‘e he lea ‘a Sisu heni ‘o toe ofongi ‘ae polokalama ngaue ‘ae Siasi pe ‘oku hu’u koaa ki fee? He ‘oku fakamatala ‘e he ngaahi me’a lalahi ‘oku fakamamahi ‘ene hoko he loto’i siasi ‘o fehu’ia lahi ‘ae taumu’a ngaue ‘ae Siasi. Koe fekau ko aa ‘a hai ‘oku tau mate tala? Koe fakaului mai koaa ‘ae kakai ma’a hai? Hingoa ‘oe Siasi? Pe Sisu? ‘Oku finangalo nai ‘ae ‘Otua ki ha’atau fu’u puta katoanga fakangeingei? ‘Oku fakafaingofua’i nai ‘e he’etau fa’unga lotu moe siasi (system) ‘ae fekau pe ‘oku hoko ia ke toe faingata’aange? ‘Oku ‘osi ‘ae ta’u ni koeha nai ha faka’ilonga mo’ui ‘oku tau lalaka ki mu’a moe ‘Otua? ‘Oku tau fakamoleki ‘ae pa’anga ‘ae Siasi ki he misiona ‘ae ‘Eiki pe ko hono fakangingila mo tu’uaki pe ‘oe Hingoa ‘oe Siasi (sutt, katolika, Parish, Uniting UMC etc). Kapau ‘oku ‘ikai pea koeha leva ha’atau toe ngaue ‘e fai ke faka’a’asili lelei ai ‘ae ngaue ‘ae ‘Eiki. Na’a ‘oku tau nofo he mamalu moe mamafa ‘oe ngaahi ‘aho katoanga (Kilisimasi, Faka’osi ta’u moe uike lotu) kae ‘ikai te tau fakatokanga’i ke ma’u ‘a Sisu he loto katoanga. Ko Sisu ia ‘ae tefito’anga ‘oe ngaahi katoanga fakalotu ‘o ‘ikai ha toe me’a. Ko ‘etau ma’u mo ‘ilo ia pea ‘oku tau fatu leva ‘etau ngaahi katoanga ke ha mahino ai moe langilangi’ia ai ‘a Kalaisi.
Fakama’opo’opo
Pea na’e lalaka ‘a Sisu ‘i he poto, lahi hono sino….’ofeina ‘e he ‘Otua moe tangata he ko hono fakamatala ia ‘e Luke ‘ae to’onga ‘ae tangata kakato ‘oku ha mai ‘ia Sisu. ‘Oku hanga ‘e he pulia (absence) ‘a Sisu pea mo ‘ena kumi (search) ia pea mo ‘ena ‘ilo ia (finding) ‘o faka’imisi mai ha ngaahi to’onga mo’ui faka’aho ko ha fekau ke tau tokanga ki ai kae toki hoifua ‘ae ‘Eiki ki ha’atau ngaue ‘oku fai he Siasi. Hili ‘a e ngaahi me’a ko ia, pea nau foki ki Kāleli ki honau kolo ko Nasaleti, pea ko e feitu’u ia na’e tupu ai ‘a e tamasi’i ‘o ne faka’a’au ke mālohi ‘i hono sino. Pea ‘oku lau ‘e Toketā Moulitoni ki hono “fai ‘i Nasaleti ‘a e ngāue ‘a e tamaiki, ne ‘utuvai mo keli, ne tauhi tamasi’i”, he na’e pehē ‘ene “fakavaivai ia”, he’ene “nofo ‘o tali fekau” ki he’ene mātu’a (Him 616). Ka na’e ‘āsili ‘ene tupu, ko hono fakafonu ia ‘i he poto ‘o hangē ko hono fakafonu poto ‘e he ‘Otua ‘a e kau tangata ‘o e Fuakava Motu’a koe’uhi ke fakahoko hono finangalo (Ekisoto.28:2-3). Kainga na’e ‘ikai ngata pe he poto ‘i hono fakatafe kiate ia ‘e he ‘Otua, ka na’e toka kiate ia ‘a e ‘ofa (charis) ‘a e ‘Otua. ‘Oku pehee tofu ‘etau ta’imalie he ngaahi pupunga kelesi ‘oe fai ‘oe finangalo ‘oe Tamai tu’unga ‘ia Sisu Kalaisi he fu’u ta’u fakakoloa ni….Koe fehu’i koe fekau ko aa ‘a hai ‘oku mateaki’i ‘ae Siasi pe Kalaisi? Ko ‘eni ia ‘etau talaloto: Sisu ko ho fekau ‘oku mau ngaue ai ‘emau tuutuu’i ‘ae Tohitapu he loto ‘oe kakai….’Emeni!
“Fakamalo lahi atu he’etau kei kau mai…mei lava ‘ae ta’u ni ka tau ikuna hono ngaahi feinga’anga fakalaumalie…tokanga ai pe ki he’etau lau folofola he koe taimi ‘eni ‘oku lahi ai hono ‘ohofi kitautolu ‘e he fili….”
Kavauhi