Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa?

Malanga Sapate 19/07/15
 
Ngaahi Lesoni: Same 89:20-37; 2 Samiuela 7:1-14; ‘Efeso 2:11-22;  Ma’ake 6:30-34, 53-56
 
Veesi Malanga Ma’ake 6:30 “…Pea ʻi heʻene hifo ki ʻuta, naʻa ne ‘ilo ha fuʻu kakai lahi; pea naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa kiate kinautolu, koeʻuhi ko ʻenau hange ha fanga sipi taʻe hanau tauhi: pea naʻa ne hanga ʻo ako kiate kinautolu ha ngāhi meʻa lahi.
 
Kaveinga: “Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa?”
 
Himi 597-507/ 485
 
Talateu
 
 
Koe fatu mo’ui lelei ‘i he maama fakalaumalie ‘ae fatu ko ee oku langaa ka koe fatu langa ‘i he mo’ui fakasino koe fatu mahamahaki ia. Koe vahe ono ‘eni ‘o Ma’ake ‘oku mohu he ngaahi talanoa fe’unu’unu kehekehe kau taumu’a tatau ki hono piuaki ‘oe Ongoongo lelei moe Pule’anga ‘oe ‘Otua. ‘Oku ai ha ngaahi talanoa lalahi ‘e 6 ‘oku hā ‘i he Vahe ni. ‘Oku lea ‘a e v. 1-5 ‘o kau ki hono ta’e tali ia ‘e hono kolo totonu ‘o’ona ke malanga ai. Ko e v. 7-14, ko hono fekau atu ‘e Sisu ‘ae toko hongofulu ma ua…’Oku lau ‘ae veesi 14-29 ki hono fakapoongi ko ia ‘o Sione Papitaiso pea koe veesi 30-34 koe langa fatu ‘a Sisu he ‘ofa ki he kakai kuo nau tulimui holo ai ko ‘enau fie sio mo fiema’u ia pea hoko atu ai pe ki he’ene fafanga ‘a e toko nima afe ne nau tuliimui kiate Ia. ‘Oku lau leva ‘a e v. 45-51 ki he hā’ele ‘a Sisu ‘i he fukahi tahi, ko e hili ia e fai ‘ene lotu he mo’unga. Toki faka’osi ‘aki ‘i he v. 53-56, ‘a ia kuo Kenesaleti ‘a Sisu pea ne fakamo’ui ai ha kakai ne ala pe ki he pao ‘o hono kofu.
 
 
Ka ‘i he malanga ni ‘oku talanoa mai ‘a Ma’ake koe toki foki mai ‘eni ‘ae kauako talu hono fekau kinautolu ke nau oo ‘o tautau tokoua ki he ngaahi kolo ke fai ‘ae ngaue faka’evangelioo hangee ko ia ‘oku ha he konga ki mu’a ‘oe vahe ni (vv 7-13). Ko ‘enau foki mai ‘eni moe ngaahi ongoongo fakafiefia ki he ngaahi me’a ne nau lava ke fakahoko he’enau ngaue na’e tuku ke nau fai. ‘Oku ha heni ‘ae mahu’inga’ia ‘a Sisu ki he’enau mo’ui hili ‘enau fakahaaange ‘ae ngaue na’a nau fai ‘i he’ene fekau ke nau oo fakaekinautolu pe ki ha potu lala ke malolo ai. ‘Oku mahino foki mei he talanoa lolotonga hono fiema’u vivili kinautolu ‘e he kakai kuo fiema’u ‘e he ‘Apositolo ha ki’i malolo he kuo te’eki ke nau ma’u ha me’a tokoni. Ka ‘i he’enau fakaofi atu ki ‘uta uoke! Koe fu’u kakai ‘ena ‘oku nau talitali mai ke fakafetaulaki kia Sisu.
 
 
‘Oku fekuki ‘ae ongo fiema’u vivili ‘e ua: 1. Koe fiema’u ‘ae kau ‘Apositolo mo Sisu ki ha’anau ki’i malolo mo fakaekinautolu pe. 2. Koe fiema’u vivili ‘ae fu’u kakai ni ke fetaulaki mo Sisu. Kia Sisu koe toe fo’i lesoni fo’ou ‘eni mo ia foki ki he’ene kauako koe “pau ke mu’omu’a hono Fafanga ‘ae fangasipi he’enau fiema’u pea na’a mo ‘enau mo’ui ka mole ai koe ‘ulungaanga ia ‘e taha ‘oe kau talafekau” Kia Sisu na’a ne hopo mai ki ‘uta ke fakafetaulaki ia moe fiema’u vivili ‘ae fu’u kakai ni. Pea ‘i he ‘uhinga ko ia na’e too ai ‘etau veesi malanga “Pea ʻi heʻene hifo ki ʻuta, naʻa ne ‘ilo ha fuʻu kakai lahi; pea naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa kiate kinautolu, koeʻuhi ko ʻenau hange ha fanga sipi taʻe hanau tauhi: pea naʻa ne hanga ʻo ako kiate kinautolu ha ngāhi meʻa lahi. Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa?
 
 
Langa fatu
 
 
‘Oku liliu ‘e Toketa Molitoni ‘ae lea “…moved with compassion” ki he lea “langa hono fatu” tokua koe fa’ahinga ‘ofa ‘oku fakalanga mei loto ki tu’a.. (lit: “to have one’s inner being (viscera) stirred.”) pea ko ia ‘oku fakalea ‘e he Churchward Dictionary koe…fiekaungaa mamahi/ manava’ofa…’e ala talanoa mai mo Paula ki he fakakaukau ‘oe …tangata ‘i loto… Tokua koe malohi taha ia ‘oe fa’ahinga ongo ‘i ha tangata (stronger than sympathy). Koe “fatu langa” ko ha fa’ahinga mafu/loto ‘oku ‘ikai nofo noaa ke tukunoa ‘ae tuli, kui moe ongonoa…pea ‘oku fakalanga/ langa’ia mei ha loto kuohakitekita he “’Ofa kuo laku noa”.
 
 
Na’e “langa fatufeeling compassion (Grk: esplanchnisthē), ‘a Sisu koe’uhii koe fu’u fiekaia fakalaumalie pehee fau ‘ae kakai ni ‘o nau hala ‘uta mo hala tahi mai koe fie fanongo ki he’ene malanga. Na’a ne fakamo’ui ‘a ‘enau kau mahaki hangee ko ia ‘oku lave ki ai ‘ae veesi 56 “Pea neongo pe ko e fē ha vilisi, pe ha kolo, pe ha ngoueʻanga, naʻa ne fononga ki ai, te nau ʻai ʻenau kakai mahaki ʻi he malaʻe; ʻo kole kiate ia ke tuku ke nau ala atu, neongo ko e pao pe ʻo hono kofu; pea ʻilonga kinautolu naʻe ala kiate ia naʻa nau moʻui. Koe “langa fatu” ko ‘eni ‘oku ‘ikai ko ha’ane toki hoko ‘eni ia kia Sisu ka koe kupu ta’e mavae ia ‘ene mo’ui …Koe fa’ahinga langa fatu ia na’e ‘aa ai ‘ae kui, ma’a ai ‘ae kilia (Matiu 20:34; Ma’ake 1:41; Luke 7:13)…lele’aki ‘e he Tamai ke ‘uma ki hono foha na’e mole (Luke 15:20)…fakaheka ai ‘e he Samaletani ‘ae kafo (Luke 10:25-37)…Kainga pea kapau koe fa’ahinga ongo ia ‘oku kumi mai’aki kitautolu ‘e he’etau Tamai ‘oku ‘i Hevani pea koe ha ai ‘oku ‘ikai ke tau ngaue’aki ai ‘ae fa’ahingalanga fatu ko ‘eni ki hotau ngaahi kaunga’api? …’e ala lau ‘etau ‘ofa koe langa fatu fakasino kapau koe kakano na’e tu’unga mei ia ‘etau ‘ofa … Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa?”
 
 
Ko ha kakai na’a nau fiema’u mo’oni ‘a Sisu
 
 
‘Oku mahu’inga foki ke tau fakatokanga’i ‘ae hulu pehee fau ‘ae fiema’u mo manakoa ‘e he fu’u kakai ni ‘a Sisu. ‘E malava ke tau pehee koe manakoa ‘o Sisu he talanoa ni koe afuhia mai ia mei he ngaahi talanoa ‘oe ngaahi sapate kuo hili tautautefito ki he’ene fekau’i atu ‘ene kau ‘Apositolo ki he ngaahi kolo ke malanga’i ‘ae “fakatomala moe tui ki he Kosipeli.” ‘Oku ala fakamatala ia mei he’enau muimui holo ai pea mo mu’omu’a ke talitali ia. ‘Oku fakamatala ‘a Ma’ake “Ka ka sio ‘e he toko lahi ki he’enau ‘alu ‘o nau ‘ilo hono ‘uhinga; pea nau felele’i ‘i ‘uta mei he kolo kehekehe ki he potu ko ia ‘o nau mu’omu’a ki ai” (v 33). ‘Oku ‘ikai koe luelue ka koe felele’i koe fakakaukau ia ‘oe fu’u fiema’u pea ‘oku ‘ikai koe kolo pe ‘e taha ka koe kolo kehekehe koe fakakaukau ia ‘oe “kau kotoa mai” ki ai.’Oku fakamatala ‘e he’enau mu’omu’a ki ai ke talitali ‘a Sisu he faka’ilonga ‘oe kakai kuo mo’ui. Koe feitu’u ne hu’u ki ai ‘ae fononga ‘a Sisu koe feitu’u ai pe ia ‘oku hu’u ki ai ‘ae fononga ‘oe fu’u kakai fie mo’ui ni pea ko hono fakama’opo’opo na’a nau ma’u ‘a Sisu ki ai. ’Oku tau ma’u mo fetaulaki mo Sisu he feitu’u ‘oku hu’u ki ai ‘ene folofola…. Kainga koe tonu matee hono fakahoko e fekau ‘ae ‘Eiki pea ‘oku tau ma’u leva ‘ae u’a fakalaumalie he kakai ‘oku tau ngaue mo tauhi ki ai. ‘Oku nau ‘umisi ki he ngaahi me’a fakalaumalie he fakatau honau u’a fakalaumalie. Ka ‘oka tau ka ta’e tokanga pea ‘oku ‘ikai ngata pe ‘i he ‘ikai ke nau felele’i mai ki he’etau ngaahi polokalama fakalaumalie ka koe ‘ikai ha taha ‘e loto ke mu’omu’a mai ke talitali ‘a Sisu ki ‘uta. Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa ki he’etau ngaue?
 
 
 
Koe fangasipi mo hono founga tauhi
 
 
‘Oku fakafuofua ki he toko lahi ‘oe fanga sipi pe “takanga sipi” ‘e taha ke ki he fanga sipi ‘e toko teau. ‘Oku tupu ‘ae fakafuofua ni mei he malavalava moe mafai tauhi ‘oe Tauhisipi kene matauhi’aki ‘ene takanga. ‘I he ‘uhinga ko ia ‘oku malavalava lelei leva ai ‘ae fatongia “Tauhi” ‘ae Tauhisipi ki hono mapule’i, faingofua ki hono lau mo manatu’ihonau ngaahi hingoa taki taha pea ‘ikai ia koe ia pe ka ‘oku faingofua kene ‘ilo ai ‘ae “mole moe tupu ‘ae takanga.” Ka koe’uhi koe natula moe to’onga mo’ui ‘ae sipii ‘oku fu’u fakangatangata ko ai na’e fu’u fiema’u ‘aupito ia ke ‘i ai hano Tauhi pea koe Tauhi lelei foki ia (‘Aisea 53:6; 1 Pita 2:25). Kainga mou vakaiange ki he fiema’u vivili ‘ae ‘Eiki ki ha kau tauhi lelei ma’a ‘ene takanga? Mou vakaiange ki ha mamahi lahi ‘ae ‘Eiki ka pa’ausi’i ‘ae lakanga tauhii? Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa kau tauhi sipi/ tauhi ‘aho?
 
 
 
Kia Sisu koe sipii ko hono totonu matee ke ‘i ai pe hono tauhi ‘o fakatatau ki hono natula he ‘oku fu’u faingofua ke hau hee mei he takanga pea matamata koe langafatu ‘a Sisu koe “ta’e tauhi ha Siasi/ fanga sipi.” ‘Io pea hangee koe lotu vete angahala “kuo mau ‘alu noa pe ‘o afe mei ho ngaahi hala hangee ha fangasipi hee. Kuo lahi fau ‘emau muimui ki he ngaahi filio’i mo holi homau loto. Ko ha Siasi ‘oku too ‘enau fakamamafa ‘i ha ngaahi me’a he’ikai te ne tokoni’i ai ‘enau mo’ui fakalaumalie. Ko ha Siasi ‘oku ‘oku tataki mo tauhi kinautolu ‘e ha tauhisipi siokita pea mo sio ki ha lelei pe ma’ana. Kainga ko ha Siasi pe hee koe toki Siasi faka’ofa fau ia he ‘oku “langa mai ‘ae fatu ‘oe ‘Eiki he ‘ofa mai ki he’ene kakai hono taki hee’i mei he mo’ui ta’engata.”
 
 
 
Koe tauhi lelei kainga koe potupotu tatau pea ke ne puke mai ‘ae takanga’aki ‘ene le’o tokanga. Hanga ‘o fa’uu taha ‘ae takanga ke taha pe ‘ae tauhi pea taha pe moe feitu’u ‘oku nau fononga ki ai pea fai ai pe ‘ena takaua pe ke ne molomolo mui va’e ki he tauhisipi lelei pea na oo ai pe ki langi. Kainga koe ‘uhinga nai ‘eni ‘o ‘ene fatu langa ‘isa ‘a ‘ene ‘ofa pehee ‘ia Sione 3:16 ke foaki ‘ene mo’ui koe’uhii ko ha mamani kuo hee? (‘Isikeli 34:11-14, 23). Kainga kapau leva ‘oku ‘ikai fakangatangata ‘ae tauhi moe ‘ofa ‘ae ‘Otua pea ta ‘oku totonu ke pehee foki mo kitaua. Koe hoko mai ‘a Sisu ke faka’ilo ki he mamani ‘ae “hala/ mo’oni moe mo’ui” ki hono pule’anga fakalangi. “Ko e sipi au a’ana ‘Oiau he.’ofa! Na’a ku afe mei he hala, ‘Oiau he ofa! Na’a ku hola ‘o mama’o, Ka ne kumi au he vao, Kumi po ‘o kumi ‘aho, ‘Oiau he ‘ofa!
 
 
Kau fanongo malanga ko hotau fakamatala ‘eni ke tulituli fua ki ai ‘etau ngaue’i ‘ae mo’ui ‘ae kakai ke nau a’usia ‘ae mo’ui ta’engata koe pau ke tau kalusefai pea fakaanga tatau ‘etau tauhi moe tokanga ki he taha kotoa pe. Kainga koe faingata’a’ia’anga moe lavea’anga lahi taha ‘oe kakai ‘oe siasi koe mole ‘ae “ofa tatau moe tokanga tatau” ‘ae kau tauhi ki he taha kotoa pe he siasi, fonua moe famili. Kainga koe taimi pe ‘e takataka ‘ai pone ai ‘etau tauhi ‘ae kakai pea koe ‘auhia’anga lahi taha ia ‘ae ngaahi famili ‘oe Siasi. ‘Oku ‘ikai ko ha sipi pe ‘oku ma’u ai ‘ete fo’i ma ko ia pe teu kumi mo ‘a’ahi ki ai ka ke fai tatau ki he taha kotoa pe. Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa? Kia Sisu ‘i he tu’unga na’e ‘i ai ‘ae kakai ni ‘oku mahu’inga makehe ai kiate ia keteuteu’i ha “tauhisipi lelei mo fe’unga” ke ne tataki mo tauhi ‘ene fangasipi ki he mo’ui ta’engata.
 
 
Na’a ne ako kiate kinautolu ha ngaahi me’a lahi
 
 
 ‘Oku mahino pe foki ‘ae hoko atu ‘ae talanoa ni ki hono fafanga kinautolu ‘e Sisu ‘aki ‘ae ongo ika moe maa ‘e nima ka ‘oku mahu’inga’ia ‘a Sisu ia he talanoa ni ke tomu’a fafanga ‘ae me’a na’a nau fiema’u ai ia koe malanga’i e Folofola ‘ae ‘Otua. ‘Oku pehee ‘e Ma’ake naʻa ne hanga ʻo ako kiate kinautolu ha ngāhi meʻa lahi. Kia Sisu koe me’a mahu’inga taha ia na’e vivili ki he kakai ni koe me’akai ma’a honau laumalie. Koe langa fatu foki ia koe mahino kia Sisu koe naunau ‘eni he ‘aho ni ‘o ha Siasi mo ha kakai kuo ‘ikai ke nau fakahoko lelei honau ngaahi fatongia tauhi ki honau kau memipa. ‘Io na’a ne tomu’a fafanga kinautolu ‘aki ‘ae maa ‘oe mo’ui ‘io ‘ae Folofola mo’ui, ‘ae ‘ofa ‘ae Tamai, meesi moe Kelesi ‘ae Tamai ‘ia Sisu Kalaisi mei Nasaleti. Kainga na’a ‘oku tau mo’u nofoa he fafanga ‘ae toko nimaafe ‘aki ‘ae maa fakamatelie moe ngaahi polokalama fakasosiale ki he malie’ia hotau matelie kae masiva ‘ango’ango hotau ngaahi lotofale hono ako’aki mo mo’ui’aki ‘ae maa ‘oe mo’ui ko Kalaisi. “Malo pe ‘a hoto fafanga he kau tauhisipi ‘i heni kau holi pe ki he takanga ke ‘ilo ‘ae tauhi lelei hei’ilo te ne ’ohake ‘o fua ‘i he uma ‘o’ona kae kehe keu ofi ‘o lave, ‘o oo pe ‘o lauikuonga.
 
 
 
Fakama’opo’opo
 
 
Kuo ‘i ai ha ki’i fatu langa? Kohai ha toe tauhi lelei mo tokanga ‘ia Sisu? ‘Oku matu’aki mahino ‘ae feinga ‘e Sisu ‘i he talanoa ni ke ‘uhinga malie ki he kau ako ‘ene kaveinga ngaue mo ‘enau kaveinga ka ko ko ‘etau kaveinga ngaue foki ia koe ngaohi laumalie ‘io ke ma’u mai ‘a ia kuo mole mei he takanga koe fakamatala mahino ia ‘o ha fatu mo’ui lelei. Na’e pehee ‘ae langa fatu ‘a Sisu he ‘ofa ki he kakai ta’e tauhi ‘ae pau ke langa fatu mai ‘ae Tamai he ‘ofa ki he angahala ‘o ne fekau mai ai hono ‘Alo ki mamani. Na’e pehe ‘ae pau ke ‘alu atu ‘ae tauhi ke kumi ‘ene sipi moe pau ki he Fanautama ‘a tangata ke hifo mai ke kumi ‘ae angahala ke fakafoki ki he mo’ui ta’engata moe pau ke hifo atu ‘a Sisu ki ‘uta ke fakafetaulaki ha mo’ui ha kakai ha siasi ‘oku nau kumi mo fiema’u vivili ia. “…Pea ʻi heʻene hifo ki ʻuta, naʻa ne ‘ilo ha fuʻu kakai lahi; pea naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa kiate kinautolu, koeʻuhi ko ʻenau hange ha fanga sipi taʻe hanau tauhi: pea naʻa ne hanga ʻo ako kiate kinautolu ha ngāhi meʻa lahi”… ’io koe fakamatala ia kakato ia ‘o ha fatu ‘oku mo’ui lelei ‘ae fatu ‘oku langa he ‘ofa ki hono kaungaa fonongaa. Pea koe’uhii kainga ko ‘etau ta’imalie faka’aho he tauhi lelei ‘ae ‘Otua pea ‘oku fanguna ‘ae loto hounga’ia he ‘ofa pehee ‘ae ‘Otua ke pehee ni ‘etau talaloto mo’ui “‘E Sisu si’i Tauhi lelei he sipi kotoa ‘ae ‘Otua he me’a kuo u tangi ki ai ke nofo vaofi atu na. ‘Ou loto ke muimuia ha me’a teke ‘alu ki ai ‘ou nofo ‘o mo’u siofia ho monumonuka ne fai…Ka kuo ke ki’i fatu langa? ’Emeni