Fai ʻe Faifekau Sēmisi Kava: Ko e fe’ofo’ofa ni koe uaine fisifisi mu’a

Ngaahi Lesoni: Same 36:5-10; ‘Aisea 62:1-5; 1 Kolinito 12:1-11; Sione 2:1-11

 

Kaveinga: “Koe fe’ofo’ofa ni koe uaine fisifisi mu’a”

Potu Folofola Sione 2: 7 “Pea folofola ‘a Sisu kiate kinautolu, “mou fakafonu vai ‘ae ngaahi ‘angavai na”

Koe Sapate ‘eni kuo fokotu’u ‘e he Siasi ki he’ene tohi polokalama ke fakamamafa’i mo faka’ilonga’i ‘ae mahu’inga ‘oe ako. Koe sapate ai pe foki ‘eni hono ua hili ‘ae fa’ahi ta’u fakalotu ‘oe ‘Epifani. Koe talanoa ni ko ha mali na’e fai ‘i Kena ‘i Kaleli pea na’e fakaafe’i ki ai mo Sisu. Na’e toki tui ‘a e mamani ko Sisu koe ‘Alo mo’oni ia ‘oe ‘Otua hili ‘ene pekia, toetu’u pea ha’ele hake. Ka kia Sione ‘i he lolotonga ‘ene ngaue ‘i mamani ‘a Sisu na’a ne fai ai ha fanga ki’i ngaue ke ne tohoaki’i mai ‘aki ‘ae tokanga ‘ae kakai kiate ia mo hono ‘uhinga ‘o kau ai ‘a ‘ene fuofua mana ni ke nau tui koe ‘ALO MO’ONI ‘ENI ‘OE ‘OTUA. ‘Oku ha koe mali koe me’a ma’oni’oni koe’uhii he na’e ‘i he mali ‘a Sisu pea mo ‘ene liliu ai ‘ae vai koe uaine. ‘Oku ha koe mali koe me’a ‘oku ‘ikai fai ki ai ha ‘ohonoa pe fai hamumu ‘o hangee nai ko ha me’a va’inga. Ka koe mali koe me’a ke fai tokanga pea fakakaukau’i pea ‘i he loto ‘apasia ki he ‘Otua hoko ai ‘a Sisu koe fakaafe fakalangilangi. Kainga ‘e anga fefe ‘a ‘etau kau atu ki ha katoanga mo ha uine ‘oku taai’i ke maha? Te tau ma’u fefe ai ha katoang fiefia ‘aki ‘a uaine kuo maha? Neongo koe maha pe ‘eni ‘oe uaine pea ‘oku ha ngali si’i pe ka na’e ‘osi fe’unga’anoa pe ia ke ne ako’i, fakalotolahi’i mo faka’amanaki lelei ma’a ‘ene kauako moe kakai ‘oe katoanga mali ni. Pea folofola ‘a Sisu kiate kinautolu, “mou fakafonu vai ‘ae ngaahi ‘angavai na”…pea ko ia ‘etau veesi malanga

 

 

 

 

 

 

 

 

 

‘Oku mahu’inga ‘ae lea katoanga heni “Katoa-‘anga.” Koe fakataha’anga ‘o ha kakai toko lahi pea ‘oku ‘i ai foki mo hono kaveinga. Pea ki mu’a ‘i he katoanga ‘oku ‘i ai ‘ae lea koe “teu ‘oe katoanga.” Pea ‘oku ‘uhinga ia kuo ‘osi maau hono palani’i lelei ‘ae ngaahi me’a ‘oku fai ‘i hono ‘aho taki taha. ‘Oku hanga leva ‘e he kau fakaafe ‘o budgets mo ‘enau taimi ‘o fakatatau ki he polokalama ‘oku nau ma’u. ‘Oku hoko ‘ae katoanga malie koe taha ia ‘oe ngaahi katoanga lalahi ia ‘oe anga ‘etau nofo fakasosiale. Koe fakamole ki ai koe me’a lahi mo’oni pea tautautefito ki he ngaahi fonua muli neongo koe ki’i ‘aho pe ‘e taha pe ua nai. Koe katoanga mali ni ‘oku talanoa ki ai ‘a Sione mahalo pe teu pehee koe mali fakamole taha ia he lalo mamani. Fakatatau ki he ‘ulungaanga fakasiu ki hono fai ‘o ha mali ‘oku fakapolokalama ia ki he ‘aho ‘e 7 ‘ae inu uaine, kai pola (feast) moe ngaahi fakafiefia kehe pe (Me’a malie pe kainga koe ‘ikai ke tau toe muimui atu he fo’i founga ni ha na’e pehee ha fele ‘ae nofo patele koe’uhii koe ‘ikai malava ‘e hotau ivi fakapa’anga ke fua ‘ae ngaahi fakamole ‘oe mali he ‘aho ‘e 7). Pea he’ikai te tau fakaanga he ‘osi pe ‘ae uaine ia he ‘aho hono tolu (mahalo na’e toko lahi ‘ae kau namu ia ai…..). Koe katoanga mali ‘ae Siu ne meimei fakatefito ia ‘i he ngaahi fa’ahi ta’u ‘oe utu ta’u he ‘oku malava ke mafua mei ai ‘ae ngaahi fakamole ‘oe mali. Koe laumalie leva ‘oe katoanga mali “fe’ofo’ofa ni” ‘i he vaha’a ‘oe ongo me’a mali, ‘i he vaha’a ‘oe ongo famili, ‘i he vaha’a ‘oe ongo famili moe kau fakaafe. Koe ‘aho ‘oe mo’ui fe’ofo’ofa ni ki he Siu koe ‘aho ia ‘oku nau katoa mai ai ‘o fefakalelei’aki ‘i he ‘uhinga moe fakakaukau ko ha’anau talamonu ia ma’ae fale fo’ou kuo langa ni ke hoko ‘o pehee ‘ena nofo mali ke fe’ofo’ofa ni. Pea koe naunau ‘oe ‘aho ko ia koe fiefia, anga fakakaume’a moe talitali kakai lelei mei he famili ‘oku ‘onautolu ‘ae katoanga mali.

 

 

 

 

 

Na’e tokanga mai ‘a ‘ene fa’ee kia Sisu “’Oku ‘ikai ha’anau uaine!” Na’e ‘ikai ‘amanaki ‘ene fa’ee ki ha mana meia Sisu neongo na’a ne ‘osi ‘ilo’i ‘i hono loto ‘ae ngaahi me’a na’e tala kiate ia ‘e he ‘Angelo. Ka na’a ne ‘amanaki pe ki ha’ane kumi mai ha uaine. ‘E malava pe ke tau pehee na’e ‘amanaki mai ‘a Mele ke ne fai ha mana koe’uhii ke fakamo’oni ki he fu’u kakai ni pea mo ‘enau fanongo ki he hisitolia ‘o ‘ene tama. Kainga neongo ai pe pe na’e ‘amanaki ‘a Mele ki ha mana pe ‘ikai ka na’a ne ‘amanaki pe kia Sisu te nesolova ‘ae faingata’a ‘oku nau lolotonga mo’ua ai. ‘Oku mahu’inga’ia ‘ae lea ‘a Mele he hiki fu’u atu ‘ae ‘amanaki ‘o lii kakato atu kia Sisu ‘i he tui te ne malava pe ‘o tokoni’i honau faingata’a’ia’anga. Pea lea ‘e he’ene fa’e ki he kau sevaniti “Neongo pe koehaa ha me’a te ne tala kiate kimoutolu , mou fai.” Koe Lea “neongo” ‘oku malohi he ’oku ne fakatamala mai ‘ae tui na’e ‘ia Mele koe matu’aki hiki kakato atu kia Sisu. Kia Mele ‘e tatau ai pe pe koeha ha’ane ki’i lea pe ngaue pe sio ka te ne kei fakaai ai pe honau masiva’anga koe “maha ‘ae uaine” Koe maha pe ‘osi ko ‘eni ‘ae uaine ‘i he lolotonga ‘oe mali ni ‘oku ne ‘omai ‘ae ngaahi fakakaukau ko ‘eni ki he kau fakaafe: Na’e ‘ikai palani’i lelei ‘ae mali ni. 2. ‘Oku ne maumua’i ‘ae lao ta’e tohi ‘oe talitali kakai. 3. ‘Oku mole ‘ae fe’ofo’ofani na’a nau kamata’aki. 4 Pea ‘okufakamaa ange ia he fakamaa! Tau tui pe kainga kapau na’a koe mali ni koe famili mo’oni ia ‘o Sisu ‘e mate mo hono maa he ‘oku fakamatala ai ‘enau ta’e mateuteu.

 

 

 

 

Na’e ‘ikai ko ‘ene pehee atu .. “Fa’ee!…pe Mele!…ko ho ha au? Ka koe lea  “Fefine! ‘Oku hanga ‘e he lea ni ‘o fakahaa’i ange kia Mele ko ‘ene mo’ui kuo ‘osi hu’u ia ke muimui’i ‘ae palani ngaue ‘ene Tamai ma’ana. Ko hono mahu’inga ia ‘oe ‘ikai ke ne lea Fa’e! Pe Mele! Kae pehee Fefine! Ke ‘uhinga ‘oku ‘ikai ha fetu’utaki toto koe’uhii koe pelepelengesi moe mahu’inga ‘oe ngaue ‘eku Tamai ‘oku ou ha’u ai. Na’e fakamahinoange ‘e Sisu kia Mele ko ‘ene taumu’a ngaue ‘oku ‘ikai tatau ia mo ‘ene taumu’a ngaue. Koe pehee ko ia ‘e Sisu “…kuo te’eki hoko mai hoku taimi” ki he’ene fa’ee ‘oku fakataumu’a ia ki hono fakalangilangi’i ia he’ene Tamai ‘i hono pule’anga ko ‘ene nofo mei he nima to’omata’u. Na’e ‘ikai ko ha langilangi fakaemamani mei ha’ane liliu ‘ae vai koe uaine ka mei ha’ane talangofua kakato ki he ngaahi palani ngaue ‘ae Tamai ma’ana ke muimui’i (Sione 7:30, 39; 12:23-24; 17:1). Ka koe langilangi ko ia ‘e toki ma’u pe ia ‘i he hili ‘ene pekia pea toetu’u mo ha’ele hake kae lava’anga ia ‘oe fakamo’ui ma’ae mamani.

 

 

 Pea Folofola ‘a Sisu “Mou fakafonu vai ‘ae ngaahi ‘anga vai na.” Koe ngaahi ‘anga vai maka ‘e 6 (stone water pots) na’e fakataumu’a ia ki he fanofano ki mu’a moe hili ‘ae ma’u me’atokoni ‘o fakatatau ki he fakakaukau ‘oe fakama’a fakasiu (Jewish purification) (Matiu 15:1-2). Pea ‘oku fakafuofua ki he kalani/ gallons ‘e 20 ‘ae siaa maka ‘e taha. Koe taimi na’e fai ‘e Sisu ‘ae mana ni na’e liliu kotoa pe ‘ae fu’u vai ni koe uaine. ‘Oku hanga ‘e hono toe fakauaine ‘e Sisu ‘ae mali ni ‘o toe fakafoki mai ‘ae ngaahi koloa mahu’inga ‘oe katoanga mali na’e kamata ke ‘auhia. Na’a ne toe fakafoki mai ‘ae loto fiefia ke fiefia, ‘ae loto na’e kamata momoko ke vela ‘osi’osi, ‘ae ta’e teuteu ki he teuteu ka ko hono tumu’aki ‘ae ‘ofa na’e kamata ke momoko koe uaine ‘oe fe’ofo’ofa ni.  ‘Oku ho’ata mei heni ‘ae mahuohua ‘ae kelesi ngaue ‘ae ‘Otua ‘o tatau ai pe pe koehaa ‘ae faingata’a ‘oku tau fehangahangai.  Pea folofola ‘a Sisu “Fakatau leva ia pea ‘ave ki he ‘eiki ‘oe katoanga.” Na’e ‘ikai toe ‘i ai ha ki’i taimi ke tatali ai kae toki liliu ‘ae vai ko ha uaine ka na’a ne folofola “Fakatau leva ia!…” Kainga koe ‘ai ke toe tatali mai ‘ae vai ke toe lea mai ‘a hai? Koe ‘Eiki ‘eni ‘o natula pea ‘oku fakaongo ki ha angi ‘ae mafimafi ni.

 

 

….Fakatau leva ia…..

 

 

Ko ha ‘ulungaanga maheni ia ‘i he katoaanga ‘ae Siu koe tomu’a fakatau ‘ae “uaine lelei” pea toki faka’osi’aki ‘ae uaine ‘oku faka’ange’ange. Koe vai ko ‘eni na’e liliu ‘o uaine na’e ‘ikai toe ‘i ai ha ‘elemeniti ia ‘o ha toe uaineange ngata pe ‘i he uaine lelei ‘ata’ataa pe. Pea lea ‘ae ‘eiki ‘oe katoanga ki he kau sevaniti “Koe anga ‘oe tangata ke tomu’a fokotu’u ‘ae uaine lelei; pea ka konaa ‘ae kakai pea toki fokotu’u ‘ae uaine ‘oku faka’ange’ange: ka ko koe kuo ke ta’ofi ‘ae uaine lelei ki he taimi ni.” Na’a nau ‘ilo ‘ae uaine lelei ka na’e ‘ikai ke nau ‘ilo koe hu’u mei fee, ngata pe ‘ia Mele, kauako moe kau sevaniti na’a nau ‘ilo ki ai. Koe mana ‘oku ne ‘omi ‘ae fakakaukau ‘oe mahamahanga malie ‘oe ouau ‘ae Siu pea moe hoko mai ‘a Kalaisi ke fakaa’u mo fakafonu ‘ae tonounou ko ia. (Sione 4:13; 7:38-39)

 

 

 

 

Koe ako koe fo’i liliu, koe the way/ koe talangofua

 

 

Koe ako koe liliu, koe the way! Koe ako ko ‘ete ‘ilo ‘ae the way ki he liliu. Kohai ‘oku nei fai ‘ae liliu pea koeha ‘ae founga ‘oku fai’aki hotau liliu? Koe fe ‘ae taimi ‘i ho’o mo’ui na’a ke ‘ilo pe fakatonga’i ai kuo maha ‘ae uaine? Na’a ke ‘i fe’ia he taimi ko ia? Koeha hono faka’ilonga kiate koe kuo maha ‘ae uaine? Na’e tupu nai ia mei he fehalaaki koe’uhii ko ho’o falala ki ho poto?..pe ki ho’o ngaue lelei?…pe ki he holo ho’o pisinisi?…Pe na’e tupu ho’o fakatonga’i ‘ae maha ‘ae uaine mei holoa ho’o talavou pea mo ho’o manakoa? Koe Ako kia Sione koe “talangofua kia Sisu”. Pea lea ʻe heʻene faʻe ki he kau sevaniti, Neongo pe ko e hā ha meʻa te ne tala kiate kimoutolu, mou fai. Na’e mahino pe ki he kau sevaniti mo ‘ene fa’ee koe tu’unga matu’aki faingata’a fau ke tau tui ‘e malava ke hoko ha me’a ta’e’amanekina pehee ka koe’uhii ko ‘enau talangofua ki he’ene fekau na’e hoko ia. Folofola ʻa Sisu kiate kinautolu, Mou fakafonu vai ʻa e ngaahi ʻangavai na. Pea nau fakafonu ngutungutu ia. Koe me’a fakakoloa lahi ki he ako ‘ae mo’ui talangofua ki he fakahinohino ‘ae faiako. Koe ako kia Paula koe “‘…kehekehe ‘a e ngaahi ivi fakalaumālié. Ka ko e Laumālie pē ‘e taha ‘okú ne foaki.” (1 Kolinito 12:4). ‘Oku fakanatula pe ia ke tau faikehekehe he koe konga ia hono fakamatala’i ‘ae lahi ‘oe ‘Otua. Ka kia Paula ko Kolinito ia ko honau malohinga ko ‘enau kehekehe he ivi fakalaumalie koe’uhii koe mahino ‘oku taha pe ‘a hono makatu’unga ko Kalaisi. Kapau he’ikai te tau lava ke tali ‘ae faikehekehe ko ia pea ‘oku tau fakapopula’i ‘ae tutupu fakalaumalie ‘ae Siasi. Talamai ‘e Dr. Moulton koe fa’ahinga poto kehekehe koe ngaahi huelo pe ia ‘oe ‘Otua pe ‘e Taha. ‘Oku fakakoloa ‘etau ‘ilo ‘etau ngaahi malohinga takitaha kuo ‘omi ‘e he ‘Otua.

 

 

Koeha hono faka’ilonga kiate koe kuo maha ‘ae uaine?

 

 

Kainga ‘oku ‘ikai ha’atau misi ‘e taha ki he taimi kuo maha fakafokifa ai ‘ae uaine mei hotau lotolotonga. ‘Oku ‘ikai ‘aupito ha’atau ‘ilo ki he sekoni/miniti/houa/’aho/uike/mahina/ta’u/ senituli ko ia ‘e hoko mai ai ‘ae maha ko ia. Kainga ko ‘etau mo’ui kuo ‘osi hono taimi pea kuo ‘osi fakaka’anga ia ‘i he fua hotau nima ‘uli. Ka koeha hono ‘uhinga ‘oku tau kei ‘inasi ai pe he ngaahi faingamalie ‘oe mo’ui ni neongo kuo maha ‘etau ngaahi ‘ai’anga uaine pea mo e to nounou ‘etau teuteu’i e katoanga. Fakafeta’i ‘oku ‘i ai pe ha taha na’a tau fakaafe’i mai ki he’etau katoanga ‘io koe taha ia ‘i hotau lotolotonga, koe Imanuela ‘io koe Satai ia fe’unga mo hotau vaivai.. “’Oku ai ha toko taha ‘ae ‘ofa fau! Koe toki kainga ia ‘ae ‘ofa fau! Na’a mo hoku tokoua fa’a tokanga kia kita, si’i ‘aupito ‘ene ‘ofa ‘ae ‘Ofa fau”

 

 

Kapau te tau fakatokanga’i ‘ae kamata’anga ‘oe vahe ni ‘oku pehee hono fakalea “Pea ‘i hono tolu ‘oe ‘aho…” Koe talanoa ‘eni he ‘aho hono tolu. Koe fakakaukau ‘oku ou fokotu’u atu koe’uhii koe fo’i liliu na’e fai ‘ai Sisu mei he mate ki he toetu’u ‘i he ‘aho hono tolu. Koe fakakaukau ‘oe maha koe mate pea faka’amanaki noa pea hangee ko ia ‘ae tukunga na’e ‘i he mamani te’eki ke pekia ‘a Kalaisi. Koe fakakaukau ‘oe fonu koe mo’ui pea moe ‘amanaki lelei hangee ko ia ‘oku ‘i he mamani hili ‘ae toetu’u ‘a Kalaisi mei he pekia. Koe fo’i liliu ko ‘eni ‘oe vai koe uaine ki he Kosipeli ‘ia Sione koe fakakaukau fakalukufua ia ‘o ‘ene hiki Kosipeli ‘ae te’eki matungau ‘ae “’Ofa” moe “Kelesi” ‘ae ‘Otua ki he mamani koe’uhii ko Sisu Kalaisi. Koe Kelesi pe ‘ae ‘Eiki ‘oku tau kei mo’ui ai pea moe ‘Ofa pe ‘ae ‘Otua ‘oku kei matauhi ai ‘etau manava. Koe Kelesi moe ‘Ofa ko ia ‘ae ‘Otua ‘e ‘ikai pe ha taimi ia ‘e si’isi’i ai pe vaivai maha ai ki ha mo’ui pe. Koe ‘ofa ia ‘oku hulu, koe moana ia ‘oku loloto. (Sione 3:!6)

 

 

 

 

Koe mana ‘i he talanoa ni ‘oku ‘ikai koe liliu ‘ae vai koe uaine. Koe mana mo’oni ko ‘etau li’aki ‘ae ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i he ‘aho ni mo ia ‘e hoko ‘a pongipongi. Koe mana ‘a ‘etau li’aki mo situ’a mei he’etau ngaahi mamahi na’a tau fou mai ai pe ‘amanaki ke tau fou atu ai. Tau situ’a mei he ngaahi ngaue lahi na’a tau fai pea moe hono ngaahi pole mo hono faingata’a. Ka tau kakapa atu ki mu’a ki he lahi ‘anoa ‘ae Kelesi ‘ae ‘Otua ‘a ia te ne liliu ai hotau sino mo’ulaloa ni ke alaanga mo hono sino langilangi’ia ‘o’ona. Koe mana ia ‘ae ‘Otua ‘oku ne ngaue’aki pe ha ngaahi me’a ‘oku alaaanga mo ia ‘io ‘ae vai, mo ha kakai pe ‘i ha katoanga pe ‘o tatau ai pe pe ‘oku si’i mo lahi ka ‘oku ne kei mafai ai pe ke liliu kinautolu ko ha ngaahi uaine fo’ou mo lelei foki. Koe ngaahi me’a’ofa ia kainga ‘oe mana ni ko hono “fakalotolahi’i mo faka’ai’ai pea mo fakamo’ui foki. ‘Oku ‘ikai te tau fie lave’i ‘ae me’a ‘e hoko ‘a pongipongi pe kovi pe lelei lolotonga ia ‘oku tau kei fanongo ki he lea “Ko au pe ‘eni.” Kainga koehaa pe me’a ‘e hoko mai ‘i he ‘apongipongi ‘oku tau fiemalie lelei pe ki ai he ‘oku kei lahi ‘a noa pe uaine lelei ‘io ‘ae Kelesi moe ‘Ofa ‘ae ‘Otua ke fakafe’unga ki ai hotau ngaahi vaivai …..Ko ia si’i ‘oku kainga ‘ofa’anga ke mou tu’u ma’u, ta’e ngaue ‘o mou tupulekina ma’u ai pe ‘i he ngaue ‘ae ‘Eiki, ‘i ho’omou ‘ilo ni, koe me’a ‘i he ‘Eiki, ko ho’omou fakaongosia ‘oku ‘ikai ko ha laufanoo ia.

 

 

 

 

 

Kainga ko kitautolu ia na’e fehu’i kia Sisu “’Oku ‘ikai ha’atau uaine!…Ko kitautolu ia ‘ae kau sevaniti na’e fekau ke tau ‘utu ‘ae ngaahi ‘ai’anga vai ‘e 6. Ko kitautolu ia na’e fakatau ‘ae uaine ki he ‘Eiki ‘oe katoanga. Ko kitautolu ai pe ia ‘oku tau fakatau atu pe toutou ‘utu mo lilingi atu ‘ae uaine lelei ni ‘isa ‘ae “Kelesi” moe “’Ofa” ‘ae ‘Otua ki he toenga ‘oe Siasi/ kaungaa’api/ kaunga plikimi ‘i he tui. Pea ko hono mata’i koloa ko ‘etau ‘ilo fakapapau kohai ia na’a ne fai ‘ae mana pea koehaa hono founga hono fakakau atu ai mo kitautolu na’e ‘ikai kau he katoanga ni ke ma’u ‘inasi mei he uaine lelei ni. ‘Io ko au ia mo koe ‘ae vai na’e liliu ko ha uaine lelei ‘aki pe ‘ae ngaue fakaofo na’e fai ‘e Sisu ‘i he Kolosi ‘ae lilingi hono ta’ata’a ke liliu ai ‘etau taumu’a ki he mate ta’engata ke hu’u pea tuku folau ki he mo’ui ta’engata….“’Eiki ke tapuaki ‘ae ongo me’a ko ‘eni ‘o hangee koe mali ‘i Kena Kaleli. Ke ha ‘i hona ‘api ‘ae ngaue ‘ae ‘Otua, koe fe’ofo’ofa ni koe uaine fisimu’a”…’Emeni!….