!!..MALANGA SAPATE FA’EE (10/05/2015)
Ngaahi lesoni: Same 98; Ngaue 10:44-48; 1 Sione 5:1-6; Sione 15:9-17
Ngaahi Himi: Himi.365, 535,562, 640
Kaveinga: “Koe fa’ee ko e fatongia koe Kelesi ta’engata ia“
Potu Folofola Malanga: Sione 15:12 “Ko ‘eni ia ‘ae tu’utu’u ni ‘a’aku, Ke mou fe’ofa’aki ‘o hange koe ‘ofa na’a ku fai kiate kimoutolu.”
Talateu
Koe taha ‘eni ha veesi folofola ‘oku fa’a ngaue’aki ‘e ha kau fa’ee kuo nau tatau mai ki he fanau moe mo’ui ni ka nau tukufolau atu ke nonofo mo honau ‘Eiki huhu’i ‘i hono pule’anga. Pea ‘oku hoko tonu mai pe ‘ae talanoa ni pea moe Sapate ke fakamanatu ai ‘ae tou’anga ‘oe ngaahi fa’ee kotoa pe. Koe Sapate ‘eni hono 6 ‘oe fa’ahi ‘oe Toetu’u ‘a ia na’e kamata ia mei he ‘aho 5 ‘o ‘Epeleli ‘o ‘osi mai ki he ‘aho 14 ‘o Mee ni. Koe lanu ‘oku ngaue’aki koe Hinehina pe Engeenga pe koula he koe lanu ‘oe ikuna kafakafa kuo fai ‘e Sisu ma’a mamani. Koe talanoa ‘oe ‘aho ni ko hono hoko atu pe ia ‘oe talanoa na’e kamata’i mai ‘e Sisu mo ‘ene kauako ki he mahu’inga ‘oe nofo ma’u ‘ae ngaahi va’a ‘i he sino’i vaine. Pea koe’uhii koe vave ‘ae hokosia hono puke ia ke fai hono fakapoongi na’a ne fai ai ‘ae fakaloto lahi ni ki he mahu’inga ‘oe pau ke nau nofo ma’u he’ene ngaahi tu’utu’uni “Ko ‘eni ‘ae tu’utu’u ni ‘a’aku, ke mou fe’ofa’aki ‘o hange koe ‘ofa neu fai kiate kimoutolu” pea ko ia ‘etau veesi malanga.
Koe vete ‘oe talanoa
Na’e ‘osi ‘afio’i pe ‘e Sisu ‘ae tukunga ‘e hoko atu ki ai ‘ene kau ako ‘i he taimi te nau mavae. Na’e ‘osi ‘afio’i pe foki ‘e Sisu ‘ae malohi ‘oe ‘ofa’i ‘e he’ene kauako ‘ae ngaahi fekau ‘ene Tamai. Na’a ne ‘afio’i pe foki kuopau ke ‘i ai ha Siutasi kene lavaki’i ia pea kuo pau ke ‘i ai moha Pita kene Fakafisinga’i ia. Koha fakamatala mo’oni ia ‘ae fa’ahinga ‘ofa na’e fai’aki ‘enau polepole he ngaahi ngaue fakaofo mo e ngaahi ngaue mana ‘a Sisu lolotonga ‘ene ngaue fakafaifekau. Na’e ‘osi ‘afio’i pe ‘e Sisu ‘e ‘i ai ha kakai te nau ‘anuhia, pekalae mo tutuki ia pea tokua ko kinautolu ia ‘e lau koe fili ‘o ‘ene kau ako. ‘I he ngaahi ‘uhinga ni kotoa na’e fakama’opo’opo’aki pe ‘e Sisu ‘ae uho tefito ‘o ‘ene hoko mai ki hotau mamani ‘o ‘ikai mo ha toe me’a ka ko ‘ene ‘Ofa pehe ke li’aki ‘ene mo’ui kae mo’ui hotau mamani. Ko ‘eni ‘ae tu’utu’u ni ‘a’aku, ke mou fe’ofa’aki ‘o hange koe ‘ofa neu fai kiate kimoutolu“
‘Oku hiki tohi ‘e Sione ‘a e fa’ahinga ‘ulungaanga ‘ene fekau’aki mo ‘ene kau ako. Ko Ia, ‘a e vaine, ko ‘ene kau ako, ‘a e ngaahi va’a. Ko e tupu ‘afa’afa ‘a e fu’u vaine, ‘e tu’unga ia ‘i he fenofo’aki ‘a e ngaahi va’a pea mo e vaine; ‘o nofo ‘a e folofola ‘a e “vaine mo’onia” ‘i he ngaahi “va’a” pea nofo ma’u ‘a e ngaahi va’a ‘o tauhi ‘ene tu’utu’uni. ‘Oku ne fakamahino leva ‘i he potu folofola ko eni ‘a e tu’utu’uni fo’ou ‘o e vaine. “Ko ‘eni ‘ae tu’utu’u ni ‘a’aku, ke mou fe’ofa’aki ‘o hange koe ‘ofa neu fai kiate kimoutolu.“ Ko eni ‘oku ‘atu ‘e Sisu ha “tu’utu’uni” ‘a’ana, ki he’ene kau ako. Ko e tu’utu’uni ia ke nau tauhi, ‘o tu’unga mei ai ha’anau fua lahi: “Ke mou fe’ofa’aki, ‘o hangē ko e ‘ofa ne u fai kiate kimoutolu” (v.12). ‘I he tu’unga ko ia na’e ‘omi ‘e Sisu ha fakataataa mahino ‘ene fekau’aki mo fe’ofa’aki mo’ene kauako: “Tala’ehai ‘oku ai ha ‘ofa ‘a ha taha ‘e lahi ‘i he ‘ofa ko ē, ke ne li’aki ‘ene mo’ui koe’uhi ko hono ngaahi kaume’a” (v.13). Ko e sīpinga ia ‘o e ‘ofa ke pukepuke’aki ‘a e ngaahi “va’a”. Ko e ‘ofa ‘a Sisu kiate kinautolu, ‘a e fa’ifa’itaki’anga ‘o e ‘ofa ‘a e va’a ki he va’a.
‘Oku fakasino leva ‘e Sisu ‘ae fe’ofa’aki ko ia he vaha’aa ‘oe tamaio’eki mo ‘ene ‘Eiki. Ko e anga ‘o e kau tamaio’eiki, ko e talangofua ta’efehu’ia ki hono ‘eiki, he na’e ‘ikai ‘ilo ‘e he tamaio’eiki pe ko e hā ‘a e me’a ‘a ‘ene ‘eiki ‘oku fai. Ka neongo ia, ka na’e pau ke ne talangofua pe, ‘o ‘ikai ko ‘ene ‘ofa ki he’ene ‘eiki, kae fai koe’uhi ko ‘ene manavahē. Na’e ‘ikai pehē ‘a e ‘ofa ‘a Sisu ki he’ene kau ako; ‘a e ‘ofa ‘a e vaine ki hono ngaahi va’a, he na’a ne tala kiate kinautolu ‘a e ngaahi me’a kuo ne fanongo tonu mei he’ene Tamai (v.15). ‘O pau ai ke lau ‘e Sisu ‘a ‘ene kau ako, ko hono ngaahi “kaume’a” kae ‘ikai ko ‘ene kau “tamaio’eiki”, koe’uhi he na’e faka’ilo ‘e Sisu ‘a e me’a kotoa pe ‘a’ana ki he kau ako. Kuo ne toutou tala eni ‘a e ‘uhinga ‘o ‘ene ha’u; ‘a e pau ke ne fou he kolosi, ko hono mate’anga ia, ‘a ia foki, te ne toki tohoaki ai ‘a māmani kiate ai (3:15; 12:31-33). Kuo ne tala foki kiate kinautolu, ko ‘ene ‘alu ‘o te u ha ‘api mo’onautolu, pea te ne toe ha’u, koe’uhi ke ne ma’u ‘akinautolu, ki he feitu’u te ne ‘i ai ‘e ia, ‘a ia foki ko e ‘ao ‘o e Tamai (14:1-5). Kuo ne faka’ilo foki kiate kinautolu mo e “hala” ki he feitu’u te ne ‘alu ‘o teu mo’onautolu, he ko Ia ia ‘a e “hala” ki he Tamai, pea ‘oku ‘ikai fou ha taha ki he Tamai ‘i ha toe “hala” kehe, ka ko Sisu kuo kalusefai pe. Ko ia, kuo lahi ‘a e ngaahi me’a kuo tala ‘e Sisu ki he’ene kau ako, ko e fakamahino ‘o ‘ene ‘ofa ‘a’ana kiate kinautolu. Ko e fa’ifa’itaki’anga foki ia ‘o e fe’ofa’aki ‘a ‘ene kau ako – ko e fe’ofa’aki ‘a e ngaahi “kaume’a” ‘o Sisu, ‘a e fa’ahinga kuo nau ‘ilo meia Sisu ‘a e me’a ‘a e Tamai ‘oku fai ‘i māmani, ‘a ia ko ‘ene fai ke haofaki ‘a māmani mei he’enau ngaahi angahala.
Ko e me’a kuo fakae’a ai ‘e Sisu ‘ene ‘ofa ‘a’ana ki he kau ako, ko ‘ene fili kinautolu mo fakanofo kinautolu ke hoko ko e ngaahi “va’a” ‘o e vaine, ‘o iku ki ha’anau fua lahi (v.16). ‘Oku mahu’inga ‘aupito ‘a e folofola ni, ke mahino ki he’ene kau ako ‘a e makatu’unga ‘o ‘enau fe’ofa’aki – ko e fe’ofa’aki ‘a e fa’ahinga na’e fili ‘e Sisu, ‘o makatu’unga ‘ata’atā pe ‘i he’ene ‘ofa ‘a’ana kiate kinautolu. Na’e pehē foki ‘a e fai ‘e he ‘Otua kitautolu ngaahi fa’ee ‘etau hoko mai ki he fatongia koe fa’ee. Na’e ‘ikai ke tau fili ki ai ka na’e fili kitautolu ki ai ‘e he ‘Otua. Pea ‘i he funga ‘o ‘ene fili ko ia kuo ne ‘osi hili atu ki ai mo hotau mahu’inga moe ‘uhinga. Koe kotoa ‘oe ngaahi me’a ni koe fokotu’utu’u kotoa pe ia ‘ae ‘Otua. Ko ‘etau nofo ma’u hotau fatongia ko ia pea ‘oku fakahofua leva ia ki he ‘Otua he ko ‘ene maa’imoa kitautolu. Ko hotau fatongia leva koe fua ke sino ‘ae fe’ofa’aki moe fetauhi’aki ko ia. Pehē foki ‘a e fai ‘a Sisu ki he’ene kau ako.
Koe fa’ee mo hono ‘uhingaa
Si’i ngaahi fa’ee ko ho’o fatongia koe Kelesi ta’engata ia. Talu mei he 1914 ‘a hono fokotu’u ‘e England ‘ae Sapate hono ua ‘o Mee he ta’u kotoa pe koe Sapate ke fakamanatua ai ‘ae mahu’inga ‘oe ngaahi fa’ee. Na’e tupu foki ia mei hono faka’ataa atu ‘e he kakai na’e ma’u ‘enau koloa he kuonga ko ia ‘i England (Senituli 17) ‘ae si’i ngaahi fa’ee na’a nau ngaue fakasevaniti kiate kinautolu ke nau ‘ataa he fo’i Sapate ko ia (Sunday off) ‘o foki ki honau ngaahi kolo mo honau ngaahi famili mo ‘enau fanau ‘o malolo ki ai. Koe lea “fa’ee/ Mother/ Mom” ‘oku ‘ikai ko ha hingoa pe lakanga ia ka ‘oku fakatonulea’i ia ‘e he malanga ni koe “ngafa fatongia fakalangi/ It is a divine function!” Ko ‘etau lea fa’ee ‘oku ne ‘osi pu’aki mai pe ‘e ia ‘ae “mo’ui.” Koe fa’ee koe pununga mo’ui he ‘oku hoko mai mei hono manava ‘ae mo’ui pea manava ko ia na’e hoko fakataha mai pe ia moe fatongia ‘oe fa’ee ke tauhi ia ke mo’ui. ‘Oku fanau’i mai pe ‘ae tama mo hono fatongia ke fai kiate ia ‘a ia koe “tauhi” pea koe tauhi ko ia ko hono ivi ngaue koe “‘ofa” pea koe ‘ofa ko ia na’e ‘osi fa’o pe ia ki manava ‘e he ‘Otua ke ne ha’i fakataha ia moe “fatongia” ‘oe fa’ee ki he’ene tama pea ‘oku tolonga mo nofo ma’u leva ‘ae ‘ofa ko ia. Ka kia Sione ko e nofoma’u ‘ia Sisu, mo Sisu ‘i he va’a, ‘e makatu’unga ia ‘i he nofo ma’u ‘ene “ngaahi lea” ‘i he’ene kau ako. Ka ai ha taha ‘oku nofo ma’u ‘i he “ngaahi lea” ‘a Sisu, pea ‘oku nofo ma’u ‘a e ngaahi lea ‘a Sisu ‘i he’ene mo’ui; ko ha toko taha leva ia ‘e fua lahi, ‘o ‘asi ‘i he makatu’unga he’ene mo’ui ‘a hono ngaohia ke mo’ui ha tokolahi.
‘Oku fa’a lea’aki ha fa’ee na’e tonu mo tonunga hono “fatongia” tauhi he lavame’a mo ‘aonga ‘ae fua hono manava koe “kete koula” pea koe “pupunga toa” he ‘oku to e toa kae tu’u e toa. Koe mohu ‘ae manava ‘oe fa’ee ko ‘ene nofo ma’u ‘i hono ngafa faka’otua kuo ne fanau’i mo ia. Pea neongo ‘e too ha taha ‘i hono manava ka ‘oku tu’u mai pe moe taha he koe “pupunga toa” he “pununga mo’ui.” Koe nofo ma’u ‘ae ‘ofa ko ia he ngaahi fa’ee he ‘ikai fai’aki ia ha ongo (emotions and affection) he ko hono ‘uhinga ‘e kei ma’u ai pe ai ‘ae natula ‘oe ‘ofa humataniu (‘ofa fakatonutonu). Ka ‘oku nofo ma’u ‘ae ‘ofa ‘oku tokanga mai ki ai ‘a Sione ‘i he loto’aki moe loto tokanga (with commitment and caring). Pea koe fa’ahinga loto’aki ‘oe ‘ofa ko ia ‘e ma’u ia ‘i hono tokoni’i ‘e Laumalie Ma’oni’oni. Pea ‘oku toki fuatautau leva ‘ae mo’oni ‘oe ‘ofa fekau’aki ko ia ki he ‘ofa na’e fai ‘e Kalaisi ki he mamani. Si’i ngaahi fa’ee ko ho’o fatongia koe Kelesi ta’engata ia
Koe tu’utu’uni ‘eni ki he founga fai ‘oe ‘Ofa koe pau ke fakatonutonu pe fakanagatatau ki he ‘Ofa na’e ‘uluaki fai ‘e Sisu ki he’ene kau ako. ‘Oku lahi pe ‘a hono ngaahi fakamatala ‘oe ‘Ofa pea ‘oku lahi mo hono ngaahi fakakoloa ‘o fakatatau ki hono makatu’unga Ka koe ‘ofa ‘oku talanoa mai ki ai ‘a Sione he pongipongi ni koe model ‘oe ‘Ofa ‘aee ‘oku ui ai kitautolu koe ngaahi kaungame’a ‘oe ‘Otua ko hono muimui’i pau ‘ae founga moe to’onga moe malohi ‘oe ‘Ofa na’e fai ‘e Kalaisi ma’a ‘ene kau ako lolotonga ‘enau fe’ao. Koe lea fekau’aki heni ‘oku na oo fakataha ma’u pe moe lea fetauhi’aki he ka napangapangamalie ‘ae Fetauhi’aki moe fekau’aki pea ‘oku kaveinga tonu ‘ae mataika ‘ae toutai. Koe naunau ‘oe fekau’aki moe fetauhi’aki koe tu’uma’u pea tolonga ‘o ta’engata ‘ae malohi ‘oe fe’ofa’aki. Koe kaveinga ‘oe uki ‘ehe tu’utu’u ni koe fiema’u ‘ae tolonga moe nofoma’u ‘ae Fiefia ‘ae ‘Eiki ‘i hotau fa’ahinga pea ‘i he taimi tatau ‘oku hoko ai ‘o kakato ‘etau fiefia. Koe nofo ma’u ‘ae fiefia moe fekau’aki ko ia he mo’ui ‘ae fa’ee pea ‘oku nofo ma’u mo tolonga leva moe melino ‘i hono loto falee.
Toki hanga ‘e Sisu ‘o sila’i ‘ae fetauhi’aki ni ‘aki ‘ene foakiaange ‘ae kii ‘oe fakatu’amelie “Koe’uhi aa ‘ilonga ha me’a te mou kole ki he Tamai ‘i hoku hingoa kene ‘atu ia. Koe melie ia ‘oe mo’ui fekau’aki koe ‘ilo’i ‘oe Tamai pea ‘ilo’i foki kitautolu ‘ehe Tamai ‘ia Sisu Kalaisi. ‘Oku uhi’i mai ‘e Sisu ‘ae natula fakangatangata ‘oe tangata kuo pau ke nounou pea ta’ekakato pea ko hono fakakakato mo faka’u ‘ae tonounou ‘ae tangata koe nofo ma’u ‘i he ngaahi tu’utu’uni kuo tala ni. Kapau ‘oku mo’oni ‘a e fekau’aki pea taa ‘oku ‘ikai fakangatangata ‘a e fe’ofa’aki ko enii ki hoto kaungaa matakalii pe, kae a’u ‘a e fe’ofa’aki ko enii ki hoto filii, mo kinautolu ‘oku nau fakatanga’i kitautoluu, ki ha Siutasi lavaki mo ha Pita fakafisinga.
Fakaakonaki
Si’i ngaahi fa’ee ko ho’o fatongia koe Kelesi ta’engata ia. Si’i ngaahi fa’e tokua ‘oku fakatalutalu’aki kiatutolu ‘ae fa’ahinga ‘Ofa ‘oku ‘oku lau koe tumutumu ia ‘oe mafai ‘ofa ‘o ha’a tangata. ‘Oku tafaka’ingo’ingo kitautolu ki he malohi moe ‘uhinga na’e ‘ofa’i’aki ‘ehe ‘Otua ‘ene fakatupu. Ko hotau mafu ‘oku kofu’aki ia ‘ae ‘Ofa kuo ta’emamotu koe’uhi koe manava ‘o ‘etau fanau. Ka kuo lahi pe si’a ngaahi fa’e kuo nau motuki ‘ae ‘ofa ko ia ‘aki ‘ae ngaahi ‘uhinga faka’ekonomika mo Fakasosiale pea pehe ki hono kumi ‘ae totonu ‘o ha’a fefine. Si’i ngaahi Fa’e koe ‘ofa ia ‘oku ngata pea fakatukunga ‘ene hoko ka koe ‘ofa ‘oe pongipongi ni ‘ae ‘oku uki kitautolu ki ai ke tau fuatautau pea fakaangatatau ki he founga na’e ‘ofa’i’aki ‘e Sisu ‘ene kauako ke pehe foki mo ‘etau fe’ofa’aki. Koe ‘ofa ia ‘oku langa pea uhu he ‘oku fakavaka’aki ‘ae kataki pea fakauho’aki ‘ae mamahi ka ko hono fakama’opo’opo’anga koe fe’ofo’ofa ni ‘ae famili.
Koe ‘ofa ia ‘oku ne langa hake pea holoki moe tafungofunga ‘oe nofo famili he ko kitautolu ‘ae malohinga ‘oe fekau’aki ‘a hotau ngaahi loto fale. Tau nofo ma’u ‘i hotau ‘uhinga he koe fatongia ia kuo foaki mai ma’a taua ‘e he ‘Otua koe kelesi ta’engata ia. Ka tonu ‘eta tauhi hota fatongia pea ‘oku nofo ma’u leva ‘ae kelesi ta’engata ko ia ‘i hota ngaahi famili. Pea ta koe mo’oni moe uho ‘o e Lelei, melino moe ma’uma’ulutua ‘a ee ‘oku ne fakama’opo’opo ‘a hotau ngaahi famili ‘oku humaki ia ki hota mahu’inga. Koe mo’oni ia ‘oku faka’amua he ki’i fakahoha’a ni he pongipongi ni ke fakakoloa’aki ‘etau ngaahi mo’ui he Mahina ni koe matu’aki pau mo mahino kiate kitautolu ‘ae me’a ‘oku tupu ai ‘etau makehe pea mahulu ‘i ha’a Fafine koe Mo’ui ‘Apasia kia Sihova, koe mo’ui talangofua kakato ki he ‘Otua. Kainga koe founga lelei taha ki he fakahoha’a malanga ni ke tau fakahaa’i ‘etau fiefia mo ‘etau faka’apa’apa ki he’etau ngaahi fa’ee ‘oku malo pe hono ‘ave ‘oe ngaahi matala’i ‘akau pea moe ngaahi talamonuu pe ma’u lotu fakataha mo ia moe ngaahi me’atokoni lelei. Ka ko ‘etau fakahaa’aki ia ‘etau fe’ofa’aki mo ha taha na’a te fehi’a ki ai pea mo si’i tokangaekina ‘a kinautolu ‘oku li’ekina. ‘Oku tau fakahaa’i ai ‘etau hounga’ia he kei nofo ma’u ‘ae ‘Otua he’etau ngaahi fa’ee ‘o tatau pe he mo’ui moe mate pea pehee foki kiate kitautolu hono kotoa pe.
Fakama’opo’opo
Sino e me’a, ‘oku mahu’inga ke “fua” ‘etau mo’ui, ‘o ‘asi ai ‘a e fa’a lotu, pea mo e mamafa ki he nofo ma’u he folofola ‘a e ‘Otua, he Tohitapu, ‘i hono lau faka’aho, pea iku ai ki he’etau fai ke fakalotu’i ‘a e kakai kotoa pe, ‘aki ‘a hono malanga’aki ‘o e folofola ‘o kau kia Sisu kuo hoko ko e Lami ‘Ave Hia, ‘o ne pekia he kolosi ke ne ‘ave ‘a e angahala ‘a māmani. Kuo ne ‘ave ‘etau hia, ka tau ‘atā, ki he mo’ui ta’engata. Ngaahi fa’ee tuku ke mau fakamalumalu atu ’emau talamonuu ni he poto ko Solomone “‘Oku tokolahi ‘a e ngaahi ‘Ofefine kuo fai fita; ka ko koe ‘oku ke hulu ‘iate kinautolu kotoa…Koe matamata lelei koe me’a ‘e ‘ikai ala falala ki ai pea koe hoihoifua koe me’a hamolofia: Ko e fefine ‘oku ‘apasia kia Sihova, ko ‘eni ia ‘e fakamalo’ia.” ‘Io “Ko ‘eni ia ‘ae tu’utu’u ni ‘a’aku, Ke mou fe’ofa’aki ‘o hange koe ‘ofa na’a ku fai kiate kimoutolu.”.. Pea ne’ine’i langilangi’ia ‘A ‘OFA tu’u ki mu’a? He “ko e ‘OTUA Ko ‘OFA” Ia, Talu mei mu’a ‘i mu’a. 9 ‘E! ke tau fa’ufua ē Koloa ni fu’u masani: ‘O tauhi tauhi ma’u ai pe Kelesi ta’engata ni!...’Emeni
Fakamanatu atu ‘etau lau Folofola moe lotu fakafamili……pea malo fai mai ‘etau ngaue mei ha tapa pe ‘o mamani ‘oku ke me’a mai mei ai….tau fetaulaki pe ‘i he’etau tui kia Sisu Toetu’u
Kavauhi