Ko hoku maama’anga koe Sisu ee!

MALANGA SAPATE 30/6/2014
 
Ngaahi lesoni: Same 23 ; 1 Samiuela 16 :1-13 ; ‘Efeso 5 :8-14 ; Sione 9 :1-41
 
Veesi malanga Sione 9:5 “Kau ka ‘i mamani koe maama au ‘o mamani”
 
Kaveinga: “Ko hoku maama’anga koe Sisu ee!”
 
Talateu
 
Koe kotoa ‘oe ngaahi ngaue mana ‘a Sisu ‘oku ha he ngaahi Kosipeli ‘oku fakataumu’a kotoa pe ia ke fakahaa’i “Kohai ia? ‘Oku hoko atu ‘a Sione ‘i hono talanoa’i ‘ae kaveinga ko ia koe hoko mai ‘a Sisu koe “Maama ‘o mamani” (8:12; 9:5) hangee ko ia ko ‘ene faka’aa ‘ae po’uli ‘oe fofonga (kui/ blind) ‘oe tangata kolekole  ni ke mamata ki he Maama. Pea hangee ko ia na’e palofisa’i ‘ehe Palofita ko ‘Aisea ki he Misaia “…koe maama ki he Senitaile, ke fakaava ‘ae mata ‘oku kui…” (‘Aisea 42:7; ‘Aisea 29:18; 35:5). Pea hangee ko ia foki ‘oku lea ki ai ‘a Matiu 9:27-31; 12:22-23; 15: 30; 20:29-34; 21:14 ki hono faka’aa ‘e Sisu ‘ae ongo kui moe kau kui. Matamata koe kotoa ‘oe ngaahi fakamo’ui mahaki ‘a Sisu lolotonga ‘ene ‘i mamani ko ‘ene feinga kotoa pe ke tali ‘ae fehu’i “Ko hai ia ‘i he lau ’ae kakai?” Ka kia Sione ‘i he talanoa ni ‘oku makehe hono angafai ‘e Sisu ‘oe mana ko ‘eni he na’a ne fakahaa’i fakapule’anga ai “Ko ia koe Maama ‘o mamani” Kau ka ‘i mamani koe maama au ‘o mamani” (Sione 8:12; 9:5) Ko ia ‘etau veesi malanga
 
Koe vete ‘oe potu tohi
 
Na’e fai ‘e he kau ako heni ha fehu’i fakatokateline ‘o makatu’unga ‘i he “nunu’a” ‘o ha angahala “Lapai kohai ne angahala ‘ae siana ni pe ko ‘ene matu’a ‘o tupu ai hono fanau’i kui?” (9:2) Koe taha ‘eni ‘ae fa’ahinga tui na’e mo’ua ai ‘ae kau Falesi, kau Kalisi pea mahalo mo ha kakai he ‘aho ni ‘oku nau kei nofo ‘i he lau fakafuakava motu’a ko ia koe hoko ‘ae ngaahi mo’ui tamaki/faingata’a kotoa pe koe nunu’a ia ‘o ha angahala na’e ‘osi fakahoko (Doctrine of transmigration) “…’oku ne ‘eke ‘ae kovi ‘ae matu’a ki he fanau moe makapuna ‘o a’u ki he tolu moe faa’i to’utangata.” (‘Ekisoto 34:7, ‘Isikeli 18:4)). Ko ha fa’ahinga faka’uhinga pehe ni na’e fai ‘e he ngaahi kaungaame’a ‘o Siope ‘o ne kamata ke kau po’uli ai hona va moe ‘Otua. Pea kapau te tau fakakaukau koe mamahi kotoa pe (fa’ele’i kui) koe nunu’a ia ‘o ha angahala pea ‘e fefe leva ha’atau lau ki he ki’i pepe ‘oku fa’ele’i mai mo ha fotunga “tamaki” (deformities or handicaps)? Na’e to ‘ae fakamamafa ia ‘ae fehu’i ‘ae kau ako ki he tupu’anga ‘o ‘ene kuii kae hiki ‘ae tokanga ia ‘a Sisu mei he “tupu’anga” ki he “taumu’a” ‘o ‘ene kuii (Sione 9:39-41; 2 Kolinito 4:4; ‘Efeso 2:1-3). Kainga lolotonga pe ‘etau hoha’a ki he “tupu’anga” ‘o hotau ngaahi faingata’a’iaa, kuo liliu ia ‘e he ‘Eiki ki he “taumu’a” ‘o ‘etau faingata’a’ia ke tatala mo fakahaa’i ai ‘ae Kololia ‘oe ‘Otua. ‘I he talanoa ni na’e fakamahino lelei ‘e Sisu koe kui ‘ae tangata ni ‘oku ‘ikai ha’ane felave’i ‘e taha mo ha’ane angahala pe koe angahala ‘o ‘ene matu’a “…Pea tali ‘e Sisu na’e ‘ikai koe angahala ‘ae siana ni pe ko ‘ene matu’a...” ka ‘oku ne me’a ngaue’aki ia ‘e he ‘Otua ke ne fafangu ‘aki hotau mata matelia mo fakalaumalie fakatou’osi ke tau ‘aa ‘o ‘ilo’i ia koe “Maama koe ‘o mamani Maama foki ‘o Hevani ke ke ulo mei he Langi kiate au” (Himi 367:6).
 
Koe hoko mai ‘ae Maama ke tau fakahaa’i ‘ae maama ko ia
 
“Kuopau ke tau fai ‘ae ngaue ‘a’ana ma’ane fekau mai au lolotonga ‘oku ‘aho; ‘oku ‘unu mai ‘ae poo, ‘a ia ‘e ‘ikai lava ai ‘e ha taha ke ngaue. Ka u ka ‘i mamani koe maama au ‘o mamani.” Koe lea “aho” heni (vv 4-5) ‘oku sio ia ki he taimi ke fakakakato ai ‘ae ngaue ‘ae ‘Otua pea koe “po’uli” ko hano faka’osi ia. Ka kia Sisu heni ‘oku sio ia ki he ofi ‘ae hoko mai ‘ene “pekia” (po’uli) pea ka hoko leva ‘ene pekia (po’uli) pea ko ‘ene kau ako leva te nau hoko atu hono fakahaa’i ‘ae maama (‘aho) ko ia ki he toenga ‘oe mamani (Matiu 5:14; ‘Efeso 5:8-14) “…hangee ne fekau mai au ‘e he Tamai pehee ‘oku ou tuku atu kimoutolu ‘e au” (Sione 20:21; 1 Kolinito 3:9; 2 Kolinito 5:21; 6:1). Ke ulo atu ho'omou maama ke ha ki he kakai, ke nau mamata ki ho'omou ngaahi ngaue lelei, pea fakamalo'ia 'a ho'omou Tamai 'oku 'i Hevani. Ko ia foki ‘ae uki moe fakahinohino ‘a Paula ki he kainga ‘Efeso ke ‘oua na’a nau toe foki mu’a ki honau anga mu’a ‘ae lata ki he po’uli “…He neongo koe koto po’uli kimoutolu ‘i mu’a ka ‘i ono pooni koe koto maama kimoutolu ‘i he ‘Eiki; mou laka ‘o taau moe fanau ‘a maama (he koe fua ‘oe maama ‘oku fou ‘i he lelei kotoa pe moe totonu moe mo’oni)” (vv 8-9). Kia Paula koe fekau ia ke tau hokosi ‘etau Tamai ‘oku ‘i Hevani. Kapau ko hotau taki mu’a ‘a Kalaisi ko ia ‘ae Maama pea ‘oku taau foki ke tau hokosi ‘ae maama ko ia koe’uhii ke tau hoko ai ‘o taha mo Kalaisi. Pea ‘i he’etau ma’u ‘ae maama ‘a Kalaisi pea ‘oku tau fua ai pea mo fou ai ‘i he lelei kotoa pe moe totonu moe mo’oni.
 
Koe founga hono faka’aa ‘oe kui ni
 
Ko hano ‘analaiso ‘oe founga faito’o mata ‘a Sisu heni, hangee ‘oku ne toe fakamanatu mai ‘ae ‘ikueisoni (equation) ‘o ‘ene ngaohi tangata ko ‘ene Finangalo ki ai + Efu + Ho ki ai + Fekau’i (me’a ke fai moe me’a ke ‘oua ‘e fai) = Mo’ui (Senesi 2:7). ‘I he talanoa ni koe “Finangalo ki ai + Kelekele + Favai (Hoo ki ai) + Fekau’i/ Send (tui pea talangofua ki he fekau koe ‘alu ‘o fufulu) = ‘Aa (mo’ui). ‘Oku mahu’inga makehe ‘ae lea “fekau/ send” heni he koe taipe ia ‘oe “Fekau’i / send mai ‘ae ‘Alo ‘e he Tamai ke ‘alu ‘o fufulu ‘ae Angahala (kui) ‘a mamani ‘aki hono ta’ata’a (vai ko Sailoame) ‘i Kalevale pea tau uku ai koe Angahala (kui) pea hake kuo fakama’a (‘aa). Ko e lea “Sailo/ Shiloh” ‘oku ‘uhinga koe “malolo pe fiemalie/ rest.” Pea koe ongo lea ni ‘oku toki kakato kotoa ia ‘ia Sisu Kalaisi koe “Malolo’anga, Nonga moe Melino” (‘Aisea 9:6).  Na’e ‘ikai ke fu’u faingata’a fau kia Sisu ke ne folofola pe ki he kui ni pea ‘aaa! Ka na’a ne fai ‘ae ngaue ni ko ‘ene fakahaa’i ki he kau Falesi ko ia Ia ‘ae “fahu ‘oe Sapate” he koe uho ‘oe Sapate koe Fakamo’ui.
 
Faka-Akonaki
 
‘Oku fakae’a ‘e he talanoa ni ‘ae mafeia ‘ae ‘Otua he ‘oku ne mafai ke fakamo’ui mo faito’o ‘ae ngaahi mahaki tupu mei ha ngaahi fakatamaki pea moe ngaahi faingata’a’ia na’e fanau’i mai mo ia hangee koe tangata kolekole na’e fanau’i kui mai ni. Koe monu’ia’anga ‘oe tangata kolekole kui ni neongo na’e ‘ikai ke ne malava ke mamata kia Sisu ka malava ‘a Sisu ia ke mamata kiate ia. Koe monu’ia lahi foki ia ‘oe kau mo’ui neongo ‘enau ta’e tali ‘a Kalaisi koe fakamo’ui ka ‘oku ne si’i ‘ofa mai pe. Kainga lolotonga ‘etau kei ma’u faingamalie he mo’ui ni tau ngaue fie ngaue pea ‘oua ‘e mole noa ‘i ha ngaue ta’e’aonga (ngaue ‘ae po’uli) ka ke tau faka’utumauku hifo he ngaue ‘oe ‘aho he ‘oku tuli mai ‘ae poo “Fai pe tangata fai pe ‘ofa ho kaunga’api si’ono laumalie hono ‘atamai, ‘oua ‘e faifaimalie he fe’aonga’aki he koe taimi si’i pe pea ngata ai” (himi 427). Ki he tangata kui ni na’e ‘ikai ha’ane teki ‘e taha ki he kau fakatanga mo e fakaanga ‘ae kau Falesi pea mo ‘ene ongo matu’a foki ka na’a ne lau ‘ae ki’i taimi kotoa pe ke ne tu’u koe fakamo’oni ma’a Sisu. Na’a ne lipooti kakato ‘ae me’a kotoa pe na’e faiange ‘e Sisu ki he’ene mo’ui (v 11). Kainga ‘ilonga ha lelei ‘oku tau mafai ke fai pea fai ia he ‘oku fuanounou pe hotau taimi “Si’i kainga ongosia, He fononga ki he Langi, Fai pe homou fatongia, 'Oua e nofo pe mo tangi. Si! Ko e le'o 'o e 'Eiki, 'Oku fanafana mai, "Te mou malolo ki Langi, 'i he 'api 'o e Tamai." (624:1)
 
Kainga na’e hoko mai ‘a Kalaisi ki mamani ke ‘omi maama ki he ngaahi laumalie po’ulia pea ki he ngaahi fofonga ‘oku ‘aa ka ‘oku nau faka’a’au atu ki he po’uli. Kainga neongo pe ‘ae ngaahi fefaka’atungia’i ‘oe tangata kui ni mei he fa’ahi ‘oe kau Falesii (koe’uhii ko ‘ene maumau’i ai ‘oe laoo (Rabbinic regulations) koe ngaahi kelekele ‘i he Sapate/ tupulaki hono manakoa ‘ehe kakaii) pea pehee ki hono famili (koe’uhi na’a ‘ikai toe tali kinautolu ke lotu he Sinakoke) ka na’e ‘ikai malava ‘e he ngaahi fakafe’atungia ni ke ne toe liliu ‘ae fakamo’oni ‘ae tangata kui ni koe “KUI AU KA KUO U ‘AA NI!” Na’e pehee ‘ae ‘ikai malava ‘e he tangata mo mamani pea mo Hetesi (Fa’itoka) ke ne mata’ofi ‘ae pau ke hoko mai ‘ae Maama ‘o mamani ke mo’ui ai hono kakai. Pea hangee koe faka’aa ‘e Sisu ‘ae fofonga ‘ae tangata kui ni ke “mamata’aki” kiate Ia, ‘oku pehee moe foaki mai ‘ehe ‘Otua ha fofonga Fakalaumalie ke tau “mamata’aki” ki aI koe “Fakamo’ui ‘o mamani.” Pea pe he ‘e ia “’Eiki ‘oku ou tui pe. Pea ne huu kiate ia.” (v 38)
Fakama’opo’opo
 
Lolotonga ‘emau mo'ui kui pea to ki heli ee ‘ae mamani kuo mofisi ha kalofiama ‘oe fakatu’amelie ‘ae hoko kakano ‘a Folofola ka koe “Maama ‘o mamani” ke ne fakaulo pea faka’aa si’i ngaahi laumalie kuo kuihi ‘e he Tevolo.  ‘Oku tau kaungaa fanau’i kui mai pe ka ‘i he taimi tatau ‘oku tau fu’u fiema’u vivili ‘ae me’a’ofa ‘ae ‘Otua koe “Maama mo’onia” ke tau mata maama ai. Koe Maama ‘o mamani kuo hoko ia ko ‘etau maama ia ‘i he taimi pe ‘oku tau tui ai ki he ‘Eiki ko Sisu Kalaisi. “Kalaisi ke ke me’a mai ‘ae ‘aofia homau langi nenefu pea puli ai ‘ae ngaahi maama ‘o mamani.” (Himi 473:2) ‘E hoko ‘ae Maama ‘o mamani ko hotau maama’anga ‘OKAPAU te tau fakamo’oni pea talaloto fakataha moe tangata kui ko ‘eni “…Koe me’a pe taha ‘oku ou ‘ilo koe KUI au ka ‘oku ou ‘AA ni “Ko hoku maama’anga koe Sisu ee, he la’aa ‘o hoku laumalie Sisu ee neongo ‘ete po’ulia he langi ‘ao’aofia te u maama pe ka ta ‘i ai Sisu ee (Himi 415:1). ‘Emeni!!!
 
Fakamalo atu ai pe si'i kau laukonga he kei ma'u taimi mai ke tau kaungaa fataki 'ae fekau 'oe Pule'anga 'oku tau teu faka'aho ki ai. 'Oua 'e fiu he lau faka'aho ho'o Tohitapu he ko 'eni pe 'ae taimi tali hu koe ta 'ae tapu koe 'ikai leva ha toe faingamalie. Fakataunge ke mou ma'u ha faka’osinga uike lelei
 
Kavauhi