Malanga Sapate 6-7-2014
Ngaahi Lesoni: Same 45:10-17; Senesi 24:34-38, 42-49, 58-67; Loma 7:15-25; Matiu 11:16-19, 25-30
Himi 590/420/565/566
Potu Folofola malanga: Senesi 24:28 “Pea lele ‘ae ta’ahine ‘o ongoongo ki he fale ‘o ‘ene fa’ee ‘ae ngaahi me’a ko ia”
Kaveinga: “’Oku ‘o ‘oku ia pea ‘o’ona au!”
Talateu
‘I he malanga ni te tau vakai ki hono faksio pe kumi ‘oe mali ma’a ‘Aisake koe foha ‘o ‘Epalahame mei he hono tukunga fakaenofo (Cultural setting) pea mo hono tukunga fakahisitolia (Historical Setting). Pea ‘ikai ia ko ia pe ka ‘oku tokanga ‘ae potu tohi ‘ae tu’unga sevaniti pea mo ‘ene feinga ke muimui’i ‘ae finangalo ‘oe ‘Otua ‘i he fakakaukau ‘oe mali. Pea ‘i he ‘uhinga’i lelei ‘ae ngaahi talanoa pehee ni ‘e fu’u tokoni ‘aupito ha’aku lave’i mai moe ngaahi konga ki mu’a moe konga ki mui ‘oe talanoa ke ne ma’u ‘ae tatafe moe fakakaukau fakalukufua ‘oe talanoa mahu’inga ni. “Pea lele ‘ae ta’ahine ‘o ongoongo ki he fale ‘o ‘ene fa’ee ‘ae ngaahi me’a ko ia”
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe fekau’i ‘o ha sevaniti talangofua
Koe vahe ‘eni koe vahe loloa taha ia he Tohi Senesi pea koe taha ‘eni hono ‘uhinga ko hono fakatoka fakafakamatala ‘ae fa’unga fale fo’ou ‘oku teu ke langa ‘a ia ko hono kumi mai ‘ae mali ma’ae foha ‘o ‘Epalahame ‘a ‘Aisake. ‘I he maama ‘oe fuakava motu’a ko hano fakasio ha taha pe fefine totonu ki ha mali koe kaveinga lahi ka ‘oku ‘ikai ‘uhinga ‘ene ma’u ‘ae fefine totonu ko ia ke lau ai ia ‘oku faka’otua ‘ae founga ni. Ka ‘oku ‘omi pe ‘e he founga ko ia ha’atau totonu ke tau feinga ai ki he lelei taha. Taimi ‘e taha ‘oku tau fehangahangai moe ngaahi faingata’a ‘oe nofo mali pea tau fakakaukau na’e ‘ikai ko ha taha totonu ‘eni ke te mali mo ia. Pea nau fokotu’u ia ko ha makatu’unga ia ke tau vete’i ai hotau ngaahi hoa ka tau feinga ke tau ma’u ‘ae toko taha totonu pe ko ia ‘oku fa’a fakahingoa ‘e he hou’eiki fefine ko “Mr. Right!”
Kiate kitautolu ‘oku tau fakakaukau pehee ‘oku ala tokoni ‘aupito ‘ae fakahinohino ‘ae potu tohi ni ki he founga ‘oe huhuu ‘ae Sevaniti ‘ae ‘Eiki ke ‘ilo ki he finangalo ‘o ‘ene ‘Eiki. Ka ‘i he fakakaukau ‘oe mali he talanoa ni ‘oku ‘ikai ngata pe ‘ene tokoni kiate kitautolu ngaahi matu’a ki hono fa’ufa’u ha alanga fale pe mali ‘etau fanau ka ‘oku toe fakamamafa’i mai ‘e he talanoa ni ke tau feinga ke tau hoko koe “toko taha totonu” ‘i ha’atau feinga ke tau toe fakasio ki ha toko taha totonu” ke tau mali mo ia. Ko Lepeka ‘eni ‘oku fakasio ki ai ‘ae toko taha totonu “Pea lele ‘ae ta’ahine ‘o ongoongo ki he fale ‘o ‘ene fa’ee ‘ae ngaahi me’a ko ia…” ko ia ‘etau veesi malanga
Na’e hoko ‘ae talanoa ni koe hili ia ha ta’u ‘e 3 ‘ae pekia ‘a Sela koe uaifi ‘o ‘Epalahame pea koe ta’u 140 foki ia ‘o ‘Epalahame pea hangee ko ia kuo mou mea’i na’a ne toki pekia foki ‘i hono ta’u 175 (Senesi 18:11). Lolotonga ‘ae toe e ta’u ‘e 35 pea pekia ‘a ‘Epalahame na’e ‘ikai te ne tatali ki ai ka na’a ne kamata leva ke fa’ufa’u ha alanga fale pau mo tu’uloa ‘i ha taha totonu ma’a hono foha ‘a ‘Aisake pea koe taha ia ‘ene teuteu’i ki hono ‘aho ke pekia ai. Kia ‘Epalahame koe me’a na’a ne tokanga mamafa taha ki ai ko ha fefine totonu ke ne tu’u tafa’aki ki hono foha ke fakaili ‘ae tenga na’e ne too koe “tui totonu ki ha ‘Otua mo’ui” ‘i he uhouhonga ‘oe fonua muli ni. Ka neongo kotoa foki ‘eni ka ‘oku tau ma’u mei he ngaahi talanoa ‘ia Senesi 18:19 na’e ‘osi kotofa kotoa pe ‘eni ‘e he ‘Otua ke fakaai mo fakakakato ‘a ‘ene palomesi
na’e fai kia ‘Aisake “He kuo u fili ia koe’uhii ke ne fekau ‘ene fanau mo hono ‘api ‘amui, ke nau tauhi ‘ae ‘alunga ‘o Sihova, mo nau faitotonu mo tauhi tu’utu’uni koe’uhii kae ‘omi ‘e Sihova kia ‘Epalahame ‘ae me’a kuo ne tala’ofa kiate ia.” ‘Oku mahu’inga ke tau fakatokanga’i ‘ae natula faitotonu ‘ae sevaniti ko ‘eni ‘a ‘Epalahame ki he ngaahi tu’utu’u ni kotoa pe na’e talaange ‘e hono ‘eiki ‘a ‘Epalahame. Pea ‘ikai ia ko ia pe ka ko hono mahu’inga he talanao ni ko ‘ene fakahoko ‘ae palomesi ‘ae ‘Otua kia ‘Epalahame fekau’aki mo hono hako. ‘Oku matamata koe sevaniti ni koe tangata mei Tamasikusi ko ‘Eliesa hono hingoa (Senesi 15:2). Koe fekau’aki totonu ‘ae sevaniti mo ‘ene ‘eiki ko ‘Epalahame pea moe tauhi totonu ‘e ‘Epalahame hono va mo hono ‘Otua ‘ae makatu’unga malohi taha ‘oku ne pukepuke ‘ae mahu’inga ‘oe talanoa ni. He kapau
na’e vaivai pea motuhia ‘ae ngaahi fekau’aki ni he’ikai fakaai ‘ae palomesi ni neongo ‘ae misiteli ‘oe fokotu’utu’u ‘ae ‘Otua ki hotau fakangatangata ni.
Koe ongo fekau na’e fai ‘e ‘Epalahame ki he’ene sevaniti 1. “’Oua te ke kumi ha fefine mei Kenani..” 2 “..Ke fakafoki hoku foha ki he potu ko ia..” ‘A ia ko Mesopotemia ko hono kolo tupu’anga ia ‘aee na’e ui mei ai ‘a ‘Epalahame (24:3-6). ‘Oku ha mei tali ‘ae sevaniti matamata na’a ne puputu’u he ‘ai ke toe fakafoki ki hono kolo tupu’anga he’ene pehee “..pea teu fakafoki hakee koaa ho foha ki he fonua na’a ke ha’u mei ai? Ka ‘oku matamata na’e ‘uhinga ‘ae fo’i ‘aliaki ni ke fakamahino ki he fonua muli ni ‘a Kenani ko au mo hoku hako koe kau ngaue fakamisinale mai ke fakalotu’i ‘ae fonua ni. Neongo ‘enau nofo ‘i Kenani ka na’e ‘ikai ke nau hoko ai ko ha Kenani pe muli he na’e ‘ikai ke nau mali ai. Koe fakakaukau ‘oe toe mali ‘a ‘Aisake ki hono kolo tupu’anga ‘oku fakamaama mei he veesi 7 “Ko Sihova koe ‘Otua ‘o langi ‘a ia na’a ne ‘omi au mei he fale ‘o
‘eku Tamai moe fonua ‘o koku tupu’anga, ‘a ia foki na’a ne fuakava kiate au ‘o pehee, Te u ‘atu ki ho hako ‘ae fonua ni; Te ne fekau ‘e ia ‘ene ‘Angelo ke falamelomelo kiate koe, pea te ke ‘omi ha uaifi mei ai ma’a hoku foha.” ‘Oku haa mahino mei he talanoa ni na’e ‘ikai ngata pe he fiema’u ke mali ‘a ‘Aisake ka koe fokotu’utu’u moe finangalo foki ia ‘ae ‘Otua. Ka neongo hono fiema’u ke mali ki hono tupu’anga ka he’ikai ‘uhinga ia kuo ne li’aki ai ‘ae fonua kuo ‘osi tala’ofaange ‘e he ‘Otua kia ‘Epalahame mo hono hako ke nau ma’u ‘a Kenani. Fakatatau ki he ngaahi veesi ki mu’a na’e muimui’i kakato ‘e ‘Epalahame pea pehee ki he’ene sevaniti ‘ae ngaahi fokotu’utu’u kotoa pe ‘ae ‘Otua ki hono fili ‘oe mali ki hono foha ko ‘Aisake kae ‘ikai ko ha’ana founga. Pea ‘ikai ia ko ia pe ka na’e toe ‘omi ‘e he ‘Otua ha ‘angelo ke ne tataki tonu pea mo
fakapapau’i ‘e fakahoko kotoa ‘ae palani moe ngaahi fokotu’utu’u ‘ae ‘Otua. Siasi he me’a matamata lelei mo’oni ko hono fakahoko pehe’i ‘ae tui he’ene fekau’aki tonu moe fakaongoongo ki he finangalo ‘oe ‘Otua!
Koe faka’ilonga ‘oe toko taha totonu
Kapau ko kitautolu ‘ae sevaniti moe fo’i fekau ni ke fakasio ‘ae mali ‘o ‘Aisake ‘oku hangee ia ko ha’atau fakasio pe kumi ha fo’i hui tuitui he loto uite. ‘Oku fai ‘etau teuteu lahi ki ai hangee ko ai ‘oku ha he talanao ni. Koe ngaahi monumanu, ‘ae kau sevaniti moe kau kaunanga moe ngaahi koloa (v 10). Mahalo pe kapau na’a ko kitautolu na’e fekau na’a tau fakahoko ‘etautolu ha fe’auhi “Miss Mesopotamia” ke aoao mei ai ha fefine totonu ma’a ‘Aisake. Ka ki he sevaniti tonunga ni ko ‘ene ‘uluaki me’a na’a ne fai he matani kolo ‘o Mesopotemia ko ‘ene “lotu ki he ‘Otua” ke ne fakahaa’i mai mu’a ‘ae founga (Senesi 25:12-12). Na’a ne ma’u ‘ae fakataukei he na’a ne ha’u ki he feitu’u totonu koe “kolo ‘o Nehoa” pea na’a ne ‘i he ve’e vai he koe fakataha’anga pau ia ‘oe kakai ke nau ma’u vai mei ai. Ka ‘e anga fefe ha’atau ‘ilo mei ai ha fefine totonu ko ha
Kalisitaine mo’oni. Mahalo ‘e si’i ‘ae ta’u ia ‘e taha pea tau toki ma’u ‘ae taha totonu. Na’e ‘ikai ‘uhinga ‘eni ke ne sivi’aki ‘ae fokotu’utu’u ‘ae ‘Otua ka na’e ‘oange ‘e he ‘Otua ha faka’ilonga ki he fefine totonu. Na’a ne kole inu ki he fefine pea ‘ikai ngata pe ‘i hono fakainu ia ‘e he fefine ka na’e toe kau atu mo ‘ene kau fononga mo ‘ene fanga kameli hono fakainu. Ko ha fefine ‘oku ne ngaue “fakamaile ua” koe taha ia ‘oe ngaahi ‘ulungaanga ‘o ha fefine totonu. ‘Io ko Lepeka ia koe ‘ofefine ‘o Petueli koe tama ia ‘a Milika pea mo Nehoa koe tokoua ‘o ‘Epalahame. Ko ia ‘ae toko taha totonu he kuo ne fe’unga malie moe ngaahi faka’ilonga na’e foakiange ‘e he ‘Otua ki he sevaniti
Ko hono talitali lelei ‘oe fekau ‘ae ‘Otua ‘e he kainga ‘o e toko taha totonu
Siasi koe kakato ‘ae ngaue ko hono ngafa ke fakafeta’i leva ‘i he lotu. Koe me’a ia na’e fai ‘e he sevaniti ko ‘ene punou ki he kelekele ‘o fai ‘ene lotu fakamalo ki he ‘Otua. Kae lolotonga ‘ene lotu kuo lele ‘ae Lepeka ke fakahaa ki hono kainga ‘ae me’a kuo hoko pea ke nau teuteu foki ke talitali lelei ‘ae kau fononga ni. Ko Lepani ‘ae tuonga’ane ‘o Lepeka ‘oku ha mei he talanoa na’e makatu’unga ‘e ne loto mafana ke talitali ‘ae kau fononga ni koe’uhii pe koe ngaahi koloa fakamatelie na’a nau fononga mai mo ia “Pea ‘i he’ene sio ki he mama ihu moe ongo lelu ‘i he nima hono tuofefine, kae ‘uma’aa ki he ngaahi lau ‘a hono tuofefine ko Lepeka, tokua na’e pehee mo pehee ‘ae lea ‘ae tangata’eiki kiate au ko ia na’a ne ‘alu ki he tangata…pea ne pehee hu mai ‘ae pele ‘a Sihova…” (Senesi 24:30-31). Siasi ‘oku tau fa’a fihia he to’onga ni he taimi ‘e taha ko ‘etau
talitali lelei ha fononga ki hoto fale pe ki ha’ate tama na’e makatu’unga ia ‘i ha’atau sio ki he ngaahi koloa fakamatelie ka ‘oku ‘ikai lava ‘e he koloa ia ko ia ‘o fakatolonga’i ha fale fo’ou kuo langa. Neongo ‘ae fu’u teuteu ‘a Lepani ka na’e fakamahu’inga’i ‘e he sevaniti ‘ae mamafa Tukituki ‘oe fekau ni ‘aki ‘ene fakafisi ke ne ma’u ‘ae me’a tokoni kae ‘oleva ke fakahaa hono fononga. Fakatatau ki he talanoa ko ‘enau ma’u ko ‘eni ‘ae “fefine totonu” na’e fakaange leva ‘e he sevaniti ki he famili pea mo Lepeka ‘ae “tangata totonu” ke na mali ‘a Aisake. Hangee ko e tali ‘oe fononga ni ‘e Lepani “Pea tali ‘e Lepani mo Petueli ‘o na pehee, oe me’a meia Sihova ‘e ‘ikai te mau fa’a tali ha lelei pe ha kovi…Ko Lepeka ‘ena, ‘ave pea tuku ke ne hoko koe uaifi ‘oe foha ‘o ho’o ‘eiki, ‘o hangee koe folofola ‘a Sihova” (Senesi 24:50-51). Siasi he
toki fo’i ongo ifo mo’oni ia ki ha telinga ‘o ha talavou ka ko ha kole mali kuo tali. Kuo mole ‘ae ongosia moe lahi ‘ae fakamole he fetuku ka ko ‘eni ‘e hoko ‘ae fefine ko hoku ‘o’oku ia pea ke ‘o’ona kita. Ka koe pole lahi ‘eni kia Lepeka ke ne tu’u hake ‘o li’aki ‘ene matu’a mo hono tupu’anga kae fai ‘ae muimui fononga loloa ni. ‘Oku toe fakamanatu mai ‘e Lepeka ‘ae ongo na’e ‘ia ‘Epalahame he taimi na’e fekau ai ia ‘e he ‘Otua ke hiki mei he kolo ni neongo na’e ma’u ‘e ‘Epalahame ha koloa lahi.
‘Oku haa mei he ngaahi konga ki mui ‘oe talanoa ni ‘a hono fekau’i leva ‘e hono famili ke nau fononga leva ‘ae fakakaukau ‘oe ‘uhinga na’e fekau’i ai pe ke kumi hono mali mei hono kainga. ‘Oku tui ‘ae fakahoha’a malanga ni koe taha ‘eni ha kaveinga matu’aki pelepelengesi ki hotau ngaahi sosaieti he ‘aho ni koe mali kainga na’e hoko he talanoa ni. Ka ‘oku tau fa’a matavaivai ke vete ‘ae fakakaukau ni ko ‘etau feinga ke fakamaau’i’aki ‘ae tukunga hotau sosaieti he ‘aho ni ‘aki ‘ae fa’unga nofo moe tukunga ‘oe mamani na’e hoko ai ‘ae talanoa ni. ‘Oku ‘ikai fakasi’isi’i pe fakahalaki ‘e he malanga ni ‘ae ngaahi fifili fakateolosia ki he malohi moe mata vaivai fakatokateline ‘oe fakakauakau ni. Ka ki he fakahoha’a malanga ni matamata koe ‘uhinga ‘eni ‘oe mali kainga toto ni he koe kainga ‘eni na’a nau kei fakaili ‘ae ‘ae “tui totonu” ki he ‘Otua mo’ui he
mamani ‘oe talanoa ni. Pea ‘oku fakamatala’i he’enau tali vave ‘ae kole mali ni koe’uhii koe finangalo ia ‘oe ‘Otua pea fakataha ia pea mo ‘enau feinga ke nau fakato’oto’o leva ka nau fononga ke tulituli ki he palani fakamo’ui ‘ae ‘Otua ‘e fakafou mai he hako ni hangee ko ia na’e fakakakato ‘e Kalaisi he Kolosi.
Fakaakonaki
Siasi ‘oku ou fokotu’u atu ‘ae ngaahi fakakauakau ni ‘o makatu’unga ‘i he talanoa ‘oe malanga ni. Ke a’usia ‘e he nofo mali pe kumi mali ‘ae taumu’a fisifisimu’a ‘ae ‘Otua. Ko ‘Aisake na’a ne fiema’u hano uaifi ke ne hoko ai ko ha Husepaniti ke fakakakato ‘ae palomesi moe kovinanite ‘ene Tamai ko ‘Epalahame. Neongo kainga ‘ae ongo fakanatula ke tau ma’u famili ka ‘oku kei ‘i ai pe moe fakahinohino ‘ae Tohitapu ki ha taha ‘oku ‘ikai te ne fiema’u ia hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘a Paula he’ene tohi ki he kainga Kolinito (1 Kolinito 7:8-24). Koe mali leva kainga ki ha kakai pe ia ‘oku nau loto lelei ke ma’u ‘ae kaveinga fisifisimu’a ‘ae ‘Otua ki he nofo mali koe nonofo molu malu pea mo tauhi ‘ae fakafeangai taau. ‘Oku totonu foki kainga lotu ke tau fa’a tatali ki he taimi totonu ‘ae ‘Otua pea hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘etau tohi mali “’Oku ha koe me’a
ma’oni’oni ‘ae mali….Pea ‘oku ‘ikai ko ha me’a ke ‘ohonoa ki ai ha taha pea ke fai hamumunoa ‘o hangee koe me’a va’inga; ka ke fai tokanga, pea fakakaukau’i pea ‘i he loto ‘apasia ki he ‘Otua.” Koe taha ‘eni ‘ae ‘uhinga lahi taha ‘oe ngaahi mali vete pe famili maumau koe fakahoko ta’e tokanga ‘ae mali koe’uhii ko ha’ane fili hono taimi. Pea tokua kuo nau toki ‘aa hake ‘o ‘ilo ‘oku ‘ikai koe “ta’ahine totonu ‘eni ‘a Lepeka” pe koe “tamasi’i totonu ‘eni ‘a ‘Aisake.” Koe taimi totonu ‘ae ‘Otua ki he fili mali koe tangata totonu pe ‘eni pea koe fefine totonu pe ‘eni. Ko ‘Aisake na’a ne toki mali ‘i hono ta’u 40 (Senesi 11:14-18-22) koe taimi totonu pe ia ‘ae ‘Otua ma’ana. ‘Oku malie ‘ae faka’osinga ‘oe talanoa ni he na’e ‘ikai ke kamata’aki ia ‘ae vahe ni ‘ae “fe’ofa’aki” ka na’e toki hoko mai ‘ena fe’ofa’aki he hili ‘ena
mali. Na’e nofo ‘a ‘Aisake he ngaahi ta’u ‘o ‘ene mo’ui ke ako’i ‘ae ‘ofa ki hano mali. Koe “’fe’ofa’aki” ‘oku toki ha’u ia hili ‘ae mali kae ‘ikai koe kimu’a he mali. (Senesi 24:67). Siasi koe “fe’ofa’aki fakamali/ Romantic Love” ‘oku ‘ikai ko ia ia ‘ae makatu’unga tolonga ‘o ha mali. Ka koe “mali” ‘oku toki makatu’unga mei ai ‘ae “fe’ofa’aki fakamali/ Romantic Love. ‘Io! Ka fai lele’i ‘ae mali pea kuo uaine ai ‘ae vai.
Fakama’opo’opo
Siasi ‘oku tataki kitautolu ‘e he ‘Otua ‘o fakatatau ki hono finangalo he me’a kotoa pe. ‘Oku ou fakatauange ‘ae fakahoha’a malanga ni ke fai tokonia kitautolu ‘e he ‘Otua ‘i hono fakahinohino ‘etau fanau mo hotau ngaahi kaunga fononga ke nau fakaongo mo falala pea talangofua ki he angi ‘ae ‘Otua koe’uhii ke nau ma’u ai ‘ae “toko taha totonu” pea moe “taumu’a fisifisimu’a” ‘oe nofo mali. Pea kiate kitautolu kuo ma’u famili ke tau feinga ke tau hoko koe “tokotaha totonu” pe ia ke fakaili ‘ae ngaahi monu’ia ‘oe nofo mali hangee koe tu’uma’u ‘ae fetauhi’aki ‘ae ‘Eiki pea mo hono Siasi..’Io ko Sisu Kalaisi pe ‘ae toko taha totonu taha ke fili. “Sisu he fotu ‘i he toko mano masani hake he me’a fuli pe ‘oku ou tumu ho afeitaulalo si’i ‘ofa’anga hoku laumalie ‘Io ‘Kohai ‘e lau ‘ae ‘ofa ni fungani? ‘Ae misiteli taumama’o atu? Koe polo’i au ‘o ‘Atonai
‘oku ‘o’oku ia pea ‘o’ona au……..’Emeni
‘Ofa na’a tokoni atu pe ‘eni ki he kau fie malanga fuakava motu’a…manatu’i ke lau ‘etau folofola faka’aho/ lotu lilo/ fakafamili pea mo’ui ‘aonga foki……
Kavauhi