Kaveinga : ‘’Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’

!..mou kataki pe he ngali loloa ka ‘oku ou feinga pe ke maama ki ha’amou fiema’u tokoni…toki to’o ai pe..pea li’aki ai pe…malo”
 
Malanga Sapate 29-09-2013
 
Ngaahi Lesoni: Same 91 :1-6, 14-16 ; Selemaia 32 :1-3a, 6-15 ; 1 Timote 6 :6-19 ; Luke 16 :19-31
Ngaahi himi 654/400/ 423
Veesi Malanga : Luke 16 :25 ’’Ka ka pehee ‘e ‘Epalahame, Nga’ata, manatu na’a ke ma’u katoa ‘a ho’o ngaahi me’a lelei ‘i ho’o mo’ui ; pehee foki na’e ma’u ‘e Lasalosi ‘ae kovi, ka ko ‘eni ‘i he potu ni ‘oku ne ma’u ‘ae fiemalie ka koe ‘ae mamahi’’
 
Kaveinga : ‘’Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’
 
Talateu
Koe koloa’ia koe tapuaki pe ko hato mamahi’anga? ‘Oku lolotonga hu’u pe foki ‘a Sisu ia ke pekia mo toetu’u pea na’a mo ia he’ikai ‘uhinga ia ki he Falesi. Tupu mei he hoko ‘ae pa’anga koe ‘ofa’anga ‘ae Falesii (Luke 16:14) na’e hanga ai ‘e Sisu ‘o fai e talanoa fakatataa ke ne hulu’i ke mata’aa’aa ‘ae mahu’inga ‘oe pa’anga ‘i he faka’osinga ‘oe ngaahi kuonga pea moe Fakamaau ‘ae ‘Otua. I he fanongo ‘ae kau Falesi ki he talanoa ni na’a nau kamata manavahe he na’a nau ‘amanaki koe tu’umalie koe faka’ilonga ia ‘oe Tapuaki mei he ‘Otua ka ki he masiva koe faka’ilonga ia ‘oe houhau moe li’ekina ‘ehe ‘Otua. Ko ia na’e hoko ‘enau koloa’ia ke nau fokotu’u ai ha fo’i “vamama’o” ‘i he vaha’a ‘o kinautolu moe tukuhausia.  Ka na’e talaange ‘e Sisu ‘oku ‘unu mai ha taimi ke hanga ‘e he “fo’i vamama’o” ko ia ‘o toe fokotu’u atu ha toe fo’i vamama’o ‘oku toe lahiange ma’a nautolu moe masiva ‘oka hoko mai ‘ae fakamaau ‘ae ‘Otua. ’’Ka ka pehee ‘e ‘Epalahame, Nga’ata, manatu na’a ke ma’u katoa ‘a ho’o ngaahi me’a lelei ‘i ho’o mo’ui ; pehee foki na’e ma’u ‘e Lasalosi ‘ae kovi, ka ko ‘eni ‘i he potu ni ‘oku ne ma’u ‘ae fiemalie ka koe ‘ae mamahi’’ pea ko ia hotau veesi malanga.
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe talanoa fakatata
Ko e talanoa ni ‘oku matamata ko hano fakama’opo’opo mai ha ngaahi fepotalanoa’aki na’e fakahoko ki mu’a ‘i he vahe ni ‘o hangee ko ‘eni. Na’a ne tomu’a ako’i ‘ae fakatu’utamaki ‘oe ‘Ofa ki he pa’angaa (Luke 16:1-2); hoko atu ki ai moe fakatokanga ke “mou ngaue’aonga’aki ho’o mou koloa ki ha ‘uhinga ke mou ‘inasi ai he Teniti ta’engata ‘aki ha’amou ‘ofa’aki ki he masiva (Luke 16: 9-11);… hoko atu ki hefoaki kaakaa ‘e homou loto (Luke 16:15)… pehee ki he ‘ikai ke mou lototoo ke ngaue’aki ‘ae koloaa (Luke 16: 11-12); ….pea mo hono uki ke fakafanongo kia Mosese mo e kau Palofita (Luke 16: 16,17); …hoko atu ki ai moe pau ke ‘Ofa’i ‘ae masiva. Pea mei ha’atau vakai atu kihe fa’unga ‘oe talanoa fakatata ni ‘oku ne fakae’a mai ‘ae pau ke fakahaa kakato ‘ae mo’on’ii me’a ko ia ke fakamahino ki he kauFalesi koe ngaahi me’a kotoa ‘oku nau polepole ai he lotu moe ngaahi to’onga ‘oku ha ngali lotu ki he kakai ko honau iku’anga koe mamahi ta’engata. Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’
Koe hono fakamatala’i ‘oe koloa’ia
“…pea ne ‘ai ma’u pe ‘ae kofu kulokula moe lineni mahu’inga…” Koe pulupulu kulokula koe lanu matu’aki faka’ei’eiki pea na’e meimei ke ngaue’aki pe ia ‘ehe kau “fakamaau, kau Tu’i, Pilinisesi pea ha’a ma’olunga ‘oe ‘aho ko ia (Matiu 27 :28). “…kai katoanga he ‘aho kotoa pe.” ‘Oku ‘ikai fakata’u pe mahina ka koe ‘aho kotoa pe. ‘Oku ho’ata mei he fakakaukau ‘oe ‘aho kotoa pe koe “Koloa’ia mo’oni”. Pea ‘oku fe’unga pe ia ke ‘oua na’a tukuaki’i ‘e Sisu ‘ae koloa’ia ni ki ha fa’ahinga hia. Na’e ‘ikai te ne ne ma’u ‘ae ‘ene koloa’ia tupu mei ha founga kaakaa, mole ke mama’o! Ka ko hono fakamatala’i ‘e he ‘Eiki ‘ae tangata ni ‘i he talanoa ni ‘e matamata nai ke ala tukuaki’i? Pea kapau ‘e tukuaki’i koe haa leva ‘ene hia? Pea koe ha hono ‘uhinga? Matamata ‘e ala ta tukuaki’i nai ia ‘aki ‘ae ngaahi lea ni? 1. “… na’e koloa’ia. 2. “…Pea ne ‘ai ma’u pe ‘ae kofu kulokula moe lineni mahu’inga…” 3.  “…pea ne kai katoanga ‘i he ‘aho kotoa pe.” Mei he tu’unga ko ‘eni ‘oku ‘ikai te tau lave’i ha hia kuo ne maumau’i. Kapau te tau muimui’i lelei ‘ae talanoa ni ‘oku ‘ikai hanga ‘ehe ‘Eiki ‘o fakafofonga’i ‘ae tangata ni ko ha tangata “Mo’ui Fulikivanu” ka koha tangata ‘eni na’e “ta’e tokanga ke ne ngaue’aonga’aki” ‘ae koloa na’a ne ma’u ke tupu ai ha kakai ke ‘ofa mai ‘oka ‘unu ia pea nau fiema’u ia kihe Teniti ta’engata ka na’e ‘ikai ha’ane tokanga ‘e taha ki ai. Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’
Ko hono fakamatala’i ‘oe tangata masiva
”Pea ai mo ha motu’a masiva ko hono hingoa tokua ko Lasalosi, kuo lii atu ia fe’unga moe hu’anga ‘oe fale ‘oe matapule koe tokotaha na’e papala fu’u” (v 20). Na’e ngaue’aki heni ‘e Sisuu ‘ae hingoa Lasalosi (…fakakaukau tatau moe ‘uhinga ‘oe lea ‘Ilaisia “tokoni mai ‘ae ‘Otua”…pe koe “’Otua koe tokoni”). Koe hingoa ni matamata na’e ngaue’aki ki ha tangata ‘oku mo’ui masiva mo faingata’a’ia pea ‘ikai mo ha toe tokoni ngata pe ‘i he tokoni ‘ae ‘Otua ‘i he kuonga ‘oe talanoa ni (Sione 11). Ke mahino foki ‘ae talanoa ni koe tangata masiva pe na’e ‘i ai hono hingoa ko “Lasalosi/ God helps” ka koe tangata koloa’ia na’e ‘ikai hano hingoa ‘e ngaue’aki ‘e Sisu he talanoa ni. Koe hingoa “Taivasi” koe ui fakalatina ia (Dives, meaning “rich.”)  ‘o ha taha ma’u koloa ‘e he kamata’anga ‘oe mu’aki Siasi. ‘Oku ‘i ai ‘ae kau Taivasi ‘i hotau kolo/ Siasi/ Pule’anga moe famili pea ‘oku ‘ilo ngofua ‘aupito honau ngaahi hingoa. Koe kau Lasalosi na’a mo hoto kaunga’api ‘oku ‘ikai ke te fa’a ‘ilo ‘e kita hono hingoa pea fa’a ui atu pe ia koe ‘api ‘o me’a! Ka kia Sisu na’e ‘ilo leleiange ‘e ia ‘ae hingoa ‘oe si’i masiva ko Lasalosi koe’uhii foki he ‘oku na fe’ao mo ia he ‘oku ne fiema’u ‘ae tokoni ‘ae ‘Otua. Ki he tangata koloa’ia ‘oku ‘ikai ke na maheni mo Sisu he ‘oku ‘ikai te ne fiema’u ia ha taimi he ‘oku fiemalie pe ia mo lato pe ‘ene ngaahi fiema’u. Ka ‘i he’ena mate koe toki taimi pe ia ke ‘ilo ai ‘e he koloa’ia ta’e’ofa ‘a e hingoa hono kaunga’api …’ae ee na’e nofo atu pe ‘i hono lalo tepile ko “Lasalosi” hono hingoa. Na’e hu’aki ‘ae hingoa ‘oe toko taha ni ko hono iku’anga na’e melie pea koe kaveinga fisifisimu’a foki ia ‘ae ‘Otua ke pehe ‘ae iku’anga ‘oe taha kotoa pe pea ke manatu melie ki ai ‘ae ngaahi to’utangata.Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’
Koe nofo’anga ‘oe tangata masiva
“…kuo lii atu ia fe’unga moe hu’anga…” Ko hono fakamatala ‘oe tangata masiva ni ‘a Lasalosi ko hono nofo’anga koe hu’anga ‘oe fale ‘oe koloa’ia ‘o tatali ai ki ha me’i momo na’a ngangana mei he tepile mohu ‘ae koloa’ia. Na’e ‘ikai ha feitu’u pau ma’ae masiva ‘i he ngaahi ‘aho ko ia ka ko hono ‘omi kinautolu ‘o fakatakoto ‘i he ngaahi potu fakapule’anga moe ngaahi ‘api ‘oe kakai ma’u me’a ke fakafaingamalie ha tokoni mo ha ‘ofa ma’a kinautolu (Ngaue 3:2). “Pea faka’amu ia ke ‘omi ‘ae ngaahi me’a ne ngangana mei he tepile ‘ae koloa’ia ke makona ai; ka koe fanga kulii foki na’a nau omi ke ‘emohia hono papala”(v 21). ‘I Loma ‘i he ngaahi ‘aho ko ia na’e ‘ikai ke ‘i ai ha fa’ahinga kakai ia na’e ui koe kau “middle class” pe koe kau “meimei” ka ‘oku ua matee pe koe matu’aki tu’umalie moe matu’aki masiva ‘aongo’ango“…ka koe fanga kulii foki na’a nau omi ‘o ‘emohia hono papala.” ‘Oku fakamatala ‘e he kulii heni ‘ae tu’unga matu’aki faka’ofa fau ne a’u ki ai si’i Lasalosi pea ko hono ‘ofa’i ‘oe masiva heni na’e ‘ikai mei he Koloa’ia ka na’e mei he Kulii he na’e tokoni ‘enau ‘emohia ia koe fakalelu ki si’ono ngaahi papala. ‘Oku fakamatala foki ‘e he tu’unga ko ia ‘a hona fu’u vamama’o faufaua moe tu’unga ne ‘i ai ‘ae koloa’ia. He na’a ne kofukulokula mo Lineni ka koe si’i kofu ‘ae masiva ni koe pulupulu’aki‘ae papala pea ko hono suu koe hangatamaki fau. ‘Oku ‘ikai fakapapau’i mai ‘e he talanoa ni pe na’e ta’e’ofa ‘ae koloa’ia ni ki he masiva pe ko ha’ane fakafisinga ia ka ‘oku feinga ‘ae hiki tohii ke ne fakamatala’i mahino mai ‘oku hoko ‘ete ma’u moe tauhi mo ‘ofa he koloa ‘osi mo mole vave ‘oe mamani ke te fihia ai ki he  mate moe mamahi lahi ‘oku tu’unuku mai.
Koe founga ‘ena pekia
Pea na’a na fakatoumate. “Pea faifai pea pekia ‘a si’i masiva pea fataange ia ‘e he kau ‘Angelo ki he fatafata ‘o ‘Epalahame: na’e pekia foki ‘ae matapule koloa’ia pea tanu.” (v 22). Koe nofo’anga ‘oe masiva koe “…fatafata ‘o ‘Epalahame…” Koe nofo’anga ‘oe ‘Ofa’anga mamae, koe ‘olunga’anga ‘oe falala kakato ‘o fa’aki ki he fatu koe feleoko ‘oe ‘Ofa mo’oni ‘isa koe tauhi’anga ‘oe manatu melie (Sione 13: 23; 21:20) “…pea na’e pekia foki ‘ae matapule koloa’ia pea tanu.” Na’e ‘ikai ngaue’aki ‘ae lea “tanu” ki he masiva he na’e ‘ikai ha taha pe ko ha’ane kaungaue pe konga ngatu ke tanu’aki ia ‘ikai! he koe “masiva ia.” Kae faka’ohovale ia hono kauala koe kau “Hosite ‘o Langi” ‘io na’e fata ia ‘e he kau ‘Angelo…” ki Langi (Hepelu 1:14, Luke 23: 43; 2 Kolinito 12:4). Ka na’e ‘oange ‘ae fakalangilangi ‘oetanuu mo hono me’a faka’eiki mo mamalu pea ma’ae koloa’ia he na’a ne ma’u kotoa ‘ae koloa ‘oe mamani mo ‘ene kakai ‘aee na’e fai’aki hono fakalangilangii. Kainga kohai te ne fata kitautolu he ‘aho ‘o ‘etau mate? Te tau kau nai he mate pea “hapai hake” pe koe mate pe pea tanu ‘o talu ai? Fai ai pe ‘etau lotu moe tauhi kakai ka ke tau Manatu ‘oku ua matee pe ‘ae feitu’u ma’au. (v 23) “Pea ‘i he’ene ‘i Hetesi na’a ne hanga hake ke vakai he kuo ne mo’ua he ngaahi mamahi lahi, pea ne ‘ilo ‘a ‘Epalahame ‘oku nofo mama’o atu pea mo Lasalosi ‘oku faaki ki hono fatafata.” ‘I he talanoa ni koe lea Hetesi /Hadēs, ‘oku ala ‘uhinga ki he feitu’u ‘oe kakai kuo mate halaia (Fakaha 20:11-15). Na’e ‘ikai foakiange ‘e he ‘Otua ha fiemalie ma’a Lasalosi ‘i Taimi (lolotonga ‘ene ‘i mamani) ka na’a ne toki foakiange ‘ae ‘ae fiemalie ‘oku ta’engata ‘i ‘Itaniti. Na’e tokoto ‘a Lasalosi ‘i he mamahi moe faingata’a’ia lahi ‘o hanga hake ki he Koloa’ia pea mo hono fu’u mahuu. KA ‘i he’ena matee na’e tokoto ‘ae koloa’ia he faingata’a moe mamahi ta’engata ‘o hanga hake (Senesi 13:10, 18: 2, 31: 10, Taniela 8:3, Luke 6:20) kia Lasalosi mo hono fu’u ngeia moe fiefia ta’engata. Koe fakamamahi koe mama’o fau ‘a Lasalosi mei he fofonga ‘oe Koloa’ia. Lotu pe mo Manatu kainga ‘oku ‘unu mai ha taimi ke mu’omu’a ai ‘ae muimui pea muimui ai ‘a kinautolu na’a nau mu’omu’a ta’e’ofa ‘i mamani. ’Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’
Koe iku’anga ‘oe mo’ui ta’e’ofa
Na’e ‘ikai malava ‘ehe koloa’ia ke ne mamata ki he Pule’anga ka na’a ne kalanga hake pe mei Heli kia ‘Epahame koe hingoa ‘oku ngaue’aki ‘e he Siu (Sione 8:39) koe Tamai ‘oe ngaahi pule’anga. Koe kolee ke fekau ‘a Lasalosi “…ke ne unu hono motu’a tuhu ‘i ha vai mo fakamokomoko hoto ‘elelo ‘o’ota ni he ‘oku ou mamahi ‘i he afi ni”  (Ma’ake 9:44; ‘Aisea 66:24). ‘Oku ha mei he kole ni ‘oku te’eki pe ke liliu ‘ae siana ni mo ‘ene to’onga anga maheni koe ‘ikai fie mole lahi ha’ane me’a ka kuo anga he ki’i me’a si’isi’i pea ‘ikai kole hake ha kane vai ‘oku lahi ka koehaa ha me’a ‘e malava ‘ehe tulutaa vai ‘ae motu’a’i tuhu? Fakatatau pe ‘ae me’i tulutaa mei he tuhu ‘o Lasalosi ki he lahi ‘oe me’i momo na’e too mei he’ene tepile mahu ‘i mamani. ‘Oku malava ‘e he me’i momo ‘o tala hota faikehekehe ‘i Taimi (Koloa’ia koe Masiva au) ka ‘i he ‘aho ‘oe mate ‘oku mafai ‘ehe me’i tuluta vai kene fakafaikehekehe’i ki tautolu ‘i ‘Itaniti ‘io ‘o fiemalie ‘ae taha kae mamahi lahi ‘ae taha. Kainga ko fee kitautolu hena ? ’Io “Na’a nau ma’u honau ‘ahoo ke ‘osi ‘i he tu’umalie pe, pea nau toki hifo ki Hetesi koe kemo pe.” (Siope 21:13, Same 73:12-19, Luke 6:24).
Koe fakamanatu ‘a ‘Epalahame
 
Matamata pe te ne pehe ko ha fehalaki nai ‘ene ‘a ‘Epalahame ko hono ‘uhinga he na’a ne tu’umalie pea kapau koe tu’umalie ko ha tapuaki ‘ae ‘Otua koehaa hono ‘uhinga ‘oku ne ‘i he mamahi lahi ai? Ka na’e fakama’ala’ala atu ‘e ‘Epalahame ‘ae fifili ni “…Ka ka pehe ‘e ‘Epalahame nga’ata manatu na’a ke ma’u katoa ‘a ho’o ngaahi me’a lelei ‘i ho’o mo’ui; pehee foki na’e ma’u ‘e Lasalosi ‘ae ngaahi kovi…” (v 25). Koe lea “manatu” heni koe taha ia he ngaahi tautea fakamamahi taha ‘oe nofo Helii koe manatu mai ki mamani mo hono fu’u lelei na’a ne tofanga ai. Ka koe melie ‘oe manatu ki ha ngaue lelei na’a te fai ‘oku te tofanga faka’aho ai pea mo Lasalosi ai mo kinautolu ‘e ‘ofa ki ai. Koe to’onga fakafalesi ‘eni na’e mo’ua ai ‘ae koloa’ia ni ‘ae sio faka’ilonga ke ne tala ai ‘ae hoifua moe houhau ‘ae ‘Otua (Masiva moe Koloa’ia). Ka koe’uhii na’e ‘ikai te nau tali ‘ae Tohitapu pea koe toe haa ai mo ha toe faka’ilonga ‘o tatau pe koe haa hono lahi. Kohai kinautolu he ‘aho ni ? Na’e fakamahino heni ‘e ‘Epalahame he’ikai malava ‘ene kole koe’uhii he ‘oku vaetu’ua kinautolu e ha “fo’i vamama’o pea kuo liliu ia koe fu’u vanu” pea ‘oku ‘ikai malava ha toe feinga atu. ‘Oku ‘ikai ha toe mafai ke ne toe liliu ‘ae tu’utu’u ni he kuo aofangatuku ‘e he ‘Otua ‘ene tu’utu’u ni ki he mate pea ‘oku ‘ikai ha toe faingamalie. Kainga koe fo’i taimi pe ‘ena ke ke fai tu’utu’u ni ‘ae taimi pe na’a ke ‘i mamani ai. Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’Tokanga ki he taimi ‘ae ‘Otua !!
‘Oku tau kei faingamalie ke hao mei Heli
 
Na’e ‘ikai ‘unua heni ‘ae koloa’ia mei heli neongo hono fakamahinoa atu ‘e ‘Epalahame ‘ae tukunga ka na’a ne toe vivili mai ke kei hoko pe ‘a Lasalosi ko ha talafekau ma’ana “…ko ‘eku kole kiate koe ‘alaa ke ke fekau ia ki hono fanga tokoua..pea lea fakapatonu…ke ‘oua na’a toe ha’u ..ki he potu fakamamahi ni…” (vv 27-29). Kainga ko hono fakamatala ia ‘o Hetesi he talanoa koe potu ‘oe ta’e fiemalie ta’engata. Koe kumi ha fiemalie ka kuo tomui (v. 27-28). Ka na’e fakamahino heni ‘e ‘Epalahame “’Oku nau ma’u ‘a Mosese moe kau Palofita…” pea ‘i he Tohi ko ia kuo ‘osi kakato kotoa ai ‘ae ngaahi fakatokanga ai pea ‘oku ‘ikai ha toe feima’u ha taha ke toe ‘alu ‘o tala ‘ene fekau ‘okapau te nau tokanga ki ai. Tau fakafeta’i he ‘oku tau ma’u ‘ae Tohi ko ia ‘aee ‘oku ‘i ai ‘ae ngaahi fakatokanga ke tau hao ai mei he mamahi ta’engata ‘ae “TOHITAPU.” Kainga mou tokanga ke lau ‘etau Tohitapu pe’e toe ha’u ha Mosese pe ha palofita he ‘aho ni ka kuo tau ‘osi ma’u faingamalie hangatonu pe ki he’ene Folofola ke hao mei he mamahi lahi moe mate ta’engata. Kainga koe fakamatala ofi taha ia hotau kuonga ni. Kuo faingofua mo ma’u ngofua ‘ae ngaahi fakahinohino ‘ae ‘Otua hono ngaue’aki ‘ae ngaahi tekinolosia ‘oe kuonga ni ke toe mahinoange mo maamaange ke tau tauhi mo fai ki ai. Ka koe’uhii ‘oku kei malohiange pe ‘ae ‘oho ‘ae fili…moe fie fanongo ki ai ‘ae hako ‘o Taivasi ‘io ‘ae kakai ‘oku ‘ofa ki he pa’anga “Pea kapau ‘oku mo’oni ‘oku pulonga ‘emau ngaahi Kosipeli ‘oku pulonga pe ki he kakai ‘oku fakatau ki mala” (2 Kolinito 4:3).
Koe Fakaakonaki
‘Oku fakatokanga’i kitautolu heni ‘e Sisu koe me’a pe ‘e taha ke te mo’ua ki ha taha koe ‘’ofa pe ma’ana.” ‘Oku kei takoto pe ‘ae kau Lasalosi faka’ekonomika, fakasosiale, fakapolitikale mo fakalaumalie ‘i hotau ngaahi matafele…matafale ‘oe famili…matafale ‘oe Siasi….matafale ‘oe kau tukuhausia moe kau totongi tukuhau ‘o ha fonua. Ka hanga noa pe ‘ae Pule’anga Tonga ia he’enau ngaahi ngaue fakalakalaka mo fa’u lao…’ae lao ke kau lelei ki ha ni’ihi tokosi’i pe… ke kei hoko atu ai pe ‘enau kai katoanga he ‘aho kotoa pe…’ae kau Faifekau ‘oe ngaahi Siasi ke kei hoko atu ai pe ‘enau nofo ngeia’ia mo langilangi’ia he kakava ‘oe kau masiva ‘oe siasi….’A e ngaahi Tamai ‘enau kei fakaehaua ‘ae ma’u’anga mo’ui ‘ae famili…he konaa moe ta misini…moe fiefia kehekehe pe ‘a’ana…Kae si’i tokoto pe ‘ae kau Lasalosi…’ikai ha’anau le’o…’ikai ha’anau mafai…koe langi ne ta’e’iloa ko ‘enau si’i sio koe fai pe ki fa’itoka. ”Tangi he kau fefine, He fakamalohia; Tangi ‘a si’i tamaiki, He nofo ilifia: Ko e kakai mo’ua He lotu fakapo; He feilaulau tangata, He fale tevolo.” Koe fehu’i leva  ”Pea te tau tofanga ‘i ha lelei pehe, Kae tuku ta’etokanga He kainga ‘oku he? ‘Oku tau ma’u ha maama; ‘Oku tau ma’u ‘Otua; Kae mate kinautolu He mate ‘angaua.” (Himi 423)
Kainga koe Siasi ‘oku ‘ikai ko ha feitu’u ai totonu ia ke mo’ui mo ngaue ai ha kakai “ta’e ‘ofa”…ta’e tokanga! Koe feitu’u ia ‘e hoko koe hokonga ‘oe fiekaia moe ma’u me’a…koe feitu’u ia ke tau uki ‘ae kakai koloa’ia ke tokanga ‘oku ‘i ai honau fatongia koe tokanga ki he masiva. Kainga kau fakamanatu atu ‘eni: ‘Oku mate he ‘aho kotoa pe ‘ae kakai ‘o mamani koe fiekaia. Ka Tonga pe ‘oku mate honau kakai koe hulu ‘ae ma’u me’atokoni. Kuo lahi ‘ae suka moe toto ma’olunga ‘ae kakai ‘oe Siasi koe katoanga tokua ia ‘oku lahi koe ma’u me’atokoni. ‘Oku totonu ke toe fai hano siofi mo tokanga ki heni ‘ae kau Palofita moe kau Mosese ‘oe ‘aho ni. Na’a kuo hoko ‘etau ngaahi katoanga lotu fakafeta’i koe katoanga ma’u me’atokoni pe. Falafeta’i pe he ’oku kei ’i ai pe ha kau Mosese moe kau Palofita ke lea ’i he kuonga ni. Te tau fehulunaki? Te tau nonofo noa? Mo fakaongotuli he’enau fakafoa? ‘Oku tau kaunga toto, ‘Oku tau kaunga hia, Mo kaunga ‘amanaki, Mo kaunga mala’ia, (8)Tau ‘oho ‘o hamusi, Tau li ha maea e: Foaki ‘etau pa’anga, Mo toutou lotu pe. Na’a hoko mai he ‘aho, He ‘aho he ‘Otua, ‘O ‘eke ‘e he ‘Eiki, ‘Koma’a ho tokoua?” (Himi 423)
Koeha leva ‘ene angahala ‘ae koloa’ia?
‘Oku faka’osi ‘ae talanoa ni na’e ‘ikai ha fetaulaki ia ‘ae Koloa’ia ni pea mo Lasalosi. Na’e ‘i ai pe ‘ene koloa ka na’e ‘ikai ke ne ‘ofa’aki ki ai. Pea taumaia kuo ne fai ha foaki ma’ana ke ne fakalea ki ai mo ‘ilo hono hingoa. Pea taumaia na’e ‘i ai hano ki’i taimi ke ta’utu hifo ‘o sio ki ha kafo ka ‘oku fakato’oto’o pe ia. ‘Oku ‘ikai ko ‘ene angahala heni koe fakafiekaia ‘a Lasalosi ‘i hono lalo tepile …pe ’akahi ia hono hala ki hono ‘api…pe ko ha’ane fekau ke tuli ia mo ngaohi kovi’i. ‘Ikai! Ka na’e ‘alu ia ki hetesi  koe ‘ikai ke ne “tokanga ki he masiva moe fiekaia ke Fafanga ia” ‘a ia ko ‘ene maumau’i ia ‘ae tu’utu’uni ‘ae ‘Otua.
Fakama’opo’opo
Koe fakakaukau ‘oku fufuu ‘e Sisu he talanoa ni ‘oku ne ‘afio’i ko ‘ene fononga ‘eni ki Selusalema ke pekia pea na’a mo ‘ene toetu’u mei he mate koe tokolahi taha ‘oe kau Tauala’eiki moe kau Falesi pea na’a mo kitautolu he ‘aho ni he’ikai pe ke tau tali mo fanongo kiate Ia. Kapau ‘oku ‘i ai ha kakai ‘oku nau lolotonga mo’ua he ngaahi faingata’a moe mamahi kehekehe ‘oe mo’ui ni he ngaahi ta’u lahi pea ko ‘eku fehu’ii, koehaa e me’a ‘oku ne ngangau ai ke fili ke toe hoko atu ‘ene mamahi ‘i Helii kae ‘ikai ko Hevani mo hono fiefia ta’engata he taimi ka mate ai? ‘Oku foaki mai heni ‘e he ‘Otua ha faingamalie lahi mo fe’ungaa ke tau teuteu ai ki ha ‘aho ‘etau mate. Na’e tomu’a tuku mai ‘ene Folofola,hoko ki mai ‘ene kau Talafekau, hoko mai hono Foha totonu, hoko mai moe Laumalie Ma’oni’oni pea foaki mai moe mo’ui ta’engata pea faka’ali’ali mai moe fakamanavahee ‘o Heli. Pea kapau ‘oku ‘ikai ha teki ki ai ‘ae Angahala koe toe ha ha me’a ‘i heni ke teki ki ai? ‘I he fai ‘e Sisu ‘ae Talanoa fakatataa ni ‘o fekau’aki moe tangata na’e masiva pea moe tangata na’e kolo’ia na’a ne ‘omi e matee ko ha me’afua taau mo fe’unga ia he talanoa ni ke ne fakahaa’i mai ai ‘ae akonaki ‘oe talanoa ni koe tangata na’e masiva na’e ‘alu ki langi kae ‘alu ki Heli ‘ae tangata koloa’ia. Ko ‘etau holoholo melie ni koeha nai hotau iku’anga?’’Tokanga!! ‘Emeni!
 
Fakamanatu atu ai pe ‘ae ngaahi lau Folofola faka’ahoo, ‘aukaii moe Lotu lilo moe fa’a fakalaulau loto ki he’ene Folofola pea moe ‘etau ngaahi ma’unga kelesi foki.
Kavauhi