Kaveinga: “Hoko 'a e maama ki he po'uli, Hiki 'a e mate ki he mo'ui”

Malanga Sapate 15/09/2013

(Sapate fakamamafa Tohitapu)

Ngaahi lesoni: Same 51:1-10;Selemaia 4:11-12, 22-28; 1 Timote 1:12-17; Luke 15:1-10

Ngaahi himi: 365/442/437/507/548/ 589/544/593/573/610

Potu Folofola malanga, Luke 15:6,7 “Tau fakafiefia he ‘oku ou ‘ilo ‘eku sipi na’e mole…Tala atu ‘e pehee ha fiefia ‘i he langi ‘i he fakatomala ‘a ha fo’i angahala ‘e toko taha, ‘io ‘o hulu atu ‘i ha toko hiva ngofulu ma hiva faitotonu ‘a ia ‘oku ‘ikai ha’anau me’a ke fakatomala ai”

Kaveinga: “Hoko ‘a e maama ki he po’uli, Hiki ‘a e mate ki he mo’ui

Talateu

‘Oku tau kei lolotonga fononga’ia’i ‘ae fa’ahi ta’u fakalotu ‘oe Laumalie Ma’oni’oni /Penitekosi (19/05-30/11 2013) pea ko hono lanu koe kulokula pe koula. Pea ko hono taau mo’oni pe ko ‘etau ongo’i ‘oku fakafo’ou faka’aho pe ‘etau ngaahi mo’ui koe’uhii ko ‘etau hounga’ia ha mo’ui kuo ne li’aki kae hifo mai ke tau mo’ui ai. Na’e ‘i ai ha tangata (‘a ia ‘oku ‘iloa ‘i Tonga koe kau haua) na’a ne talaloto ‘aki ‘ene mate konaa he ve’e ‘aa ‘o ha Saione (Falelotu) pea ko ‘ene ‘aa hake koe taa ‘ae lotu hengihengi. Na’a ne tokoto ‘o hanga hake pe ki he fu’u kolosi he taua pea ne ongo’i ‘ae mafana hono loto he’ene fanongo ki he le’o ‘oe fafangu pea mo ‘ene sio ki he Kolosi ‘oku hangee pe ‘oku ne ui ia. Na’a ne hu atu ‘o ta’utu he sea muimui taha kae pangoo na’e lue mai ‘ae tauhi fale (setuata) ‘o fekau ke hu ki tu’a pea mo ‘ene talaange ‘oku ‘ikai ke fai ha ha’u talausese mo falani mai ki he falelotu ni he ‘oku hou’eikisia. Pea ne si’i tu’u ai pe ‘i tu’a ‘o a’u ki he tuku ‘ae lotu ko ‘ene fie mo’ui (mahalo na’e ma’uange ‘ene kelesi ia ‘a ‘ana ‘i tu’a he kau tupenu ta’ovala ‘i falelotu…) Koe me’a tatau mo ia na’e fai ‘e he kau Falesi moe kau Sikalaipe he talanoa ‘oe ‘aho ni. Ko ‘enau fehi’a he ha’u ‘ae kau angahala ke fanongo ki he Folofola ‘ae ‘Otua. Pea fai ai ‘e Sisu ‘ae lea ni ki he kau Falesi moe kau Sikalaipe ka ko hotau veesi malanga“Tau fakafiefia he ‘oku ou ‘ilo ‘eku sipi na’e mole…Tala atu ‘e pehee ha fiefia ‘i he langi ‘i he fakatomala ‘a ha fo’i angahala ‘e toko taha, ‘io ‘o hulu atu ‘i ha toko hiva ngofulu ma hiva faitotonu ‘a ia ‘oku ‘ikai ha’anau me’a ke fakatomala ai”

Koe vete ‘oe potu tohi 

Koe tupu’anga ‘oe talanoa fakataataa ‘a Sisu

‘Oku kamata’aki ‘e Luke ‘ae vahe ni ‘aki ha ngaahi fakafe’atungia anga maheni mei he kau Falesi hangee ko ia na’e ha he vahe 14. ‘Oku toe ofongi mai ‘e Luke ‘ae ‘ulungaanga fakafalesi ko ‘eni koe “femuhumuhu’i.” Hangee kiate au koe fakakaukau ‘oe lea ni koe talanoa pe ka ‘oku ‘ikai mahino mai ‘ae lea hangee nai ha talanoa fufuu. Ko hano tafatonu lea ‘ae fakakaukau ni koe “lau” na’e fai ‘e he kau Falesi. Ka ‘oka fai pehe ni ha taha ‘oku ui koe ‘e Luke heni koe “Falesi”. Na’e tupu mei he ha ‘enau femuhumuhu’i? Na’e tupu ia mei he “toutou fe’unu’i” atu ‘ae kau Popilikane (Publican pe ngaue fakapule’anga / Civil Servant) kotoa pe moe kau angahala ke fanongo kiate Ia hangee ko ia na’a nau fa’a fai ki mu’a (Luke 5:30; 7:39). Ki he malanga ni ‘oku ou mahu’inga’ia ‘i he lea toutou fe’unu’i he ‘oku ‘ikai koe fo’i ‘unu pe ‘e taha ka koe toutou ‘unu atu ke ofi ke fanongo lelei ai kia Sisu. ‘Oku ou tui ‘oku ‘i ai pe hotau fanga tokoua koe ta’u ‘eni ia ‘e fiha moe fo’i ‘unu ‘uluaki (eg; Lotu fehu’i etc) pe pea talu ai. Pea hangee koe fakahua ‘ae tangata’eiki mei Leimatu’a koe ‘ene fa’a hanu he malanga pulelulu “Sea kapau koe pulelulu ko ha fu’u kumala fuoloa ‘ene aka pea tupu ha fu’u pulelulu ‘iate au” Pea ‘oku pehe moe kau ‘unu pe ‘e taha “faifai pea tupu ha fu’u ‘unu ‘iate koe he fuoloa ‘ae ta’e ‘unu atu!” ‘ai’ai mo ‘osi atu ha ta’u pea ‘oku hamai ha ki’i to’onga ‘oku fai ha ki’i ‘unu kimu’a ‘etau samenaa !’aaahh!! Kainga koe toutou fe‘unu’i kia Luke heni koe faka’ilonga mo’ui ia.

Koe sipi mole

Na’e mole ‘ae sipi koe’uhi ko ha’ane a’usia ia na’a ne pehe koe lelei ia. Koe’uhi koe natula moe to’onga ‘ae sipi ‘oku fakangatangata ko ai na’e fiema’u ke ‘i ai hano Tauhi (‘Aisea 53:6; 1 Pita 2:25). Koe vakai ‘ae kau Sikalaipe moe kau Falesi ki he hee mama’o(“Sipi mole”)‘ae kau Popilikane moe kau angahala na’e ‘ikai koha palopalema fakalotu ia pea he’ikai foki ‘e faifaiange ha taimi pea te nau ‘ai ‘ae lau ko ia kiate kinautolu. ‘I he ‘uhinga ko ia na’e pau ke lea’aki ia ‘e Sisu mo fakama’ala’ala ‘oku tau angahala kotoa pe pea kuo tau afe kotoa hange ha fanga sipi hee. Ki he hepelu koe tauhi ‘oku ‘a’ana ‘ae fatongia tokanga’i ‘oe fanga sipi pea ka mole ha sipi ‘e taha mei he takanga kuo pau ke ne totongi kae’oua ke ne fakapapau’i na’e tupu ‘ene mole mei ha keina ‘e ha manufekai (vakai kia Senesi 31:38-39; ‘Ekisoto. .22:10-13; ‘Emosi 3:12). Ko ia kuopau ki he tauhi ke ne tukuange ‘ae takanga ke tokanga’i ‘e ha kau tauhi ka ne kumi foli ‘ae sipi kuo mole telia hono fatongia na’a mole ‘ae tokanga ‘ae takanga pea ke ne hoko ‘o ‘iloa ko ha tauhi sipi kovi.

Ko ha’ane tuku ‘ae takanga kae ‘alu ‘o kumi ‘ae sipi ‘e taha ‘oku ‘ikai ke ne pu’aki mai ‘oku ‘ikai hanau mahu’inga ka ‘oku nau hao pe lolotonga ia ‘oku ‘i ai ha sipi ‘oku faingata’a’ia. ‘Oku fakamatala ‘ae hohoi ‘ae tauhi ke ma’u ‘ae sipi na’e mole ‘ae ‘ene mahu’inga’ia tatau ki he sipi kotoa pe. ‘Oku ‘ikai ko ha sipi pe ‘oku ma’u ai ‘ene fo’i ma ko ia pe te u kumi ki ai ‘ae tauhi. Koe me’a kuo lahi ‘i he kau tauhisipi ‘ae ‘ulungaanga ni. Na’e ‘ikai ‘uhinga heni ‘a Sisu he talanoa ni ‘oku ‘ata’ataa ‘ae kau Falesi moe Sikalaipe mei he fiema’u ha fakamo’ui ma’a kinautolu.‘I he talanoa ni ‘oku ‘ikai ha ai ha lea ‘ae sipi na’e mole ka kuopau pe ‘oku ‘i ai ha ongo’i fiefia ‘o hange koe ongo’i na’e ma’u ‘ehe Tauhi na’a ne fai e kumi. Koe taimi kotoa pe kuo tau ma’u faingamalie ai ke fakataukei mo fakahinohino ha taha kia Sisu te tau ma’u ‘ae ongo na’e ma’u ‘e he tauhi ni. ‘Oku pehe ‘ae fakamalo moe fiefia mai ‘a Langi ke ne talitali lelei ha mo’ui kuo ma’u mai ma’a Kalaisi (Luke 15:7,10).

Koe fo’i pa’anga mole (vv. 8-10).

Koe sipi na’e mole ko ha’ane ta’etokanga ka koe fo’i pa’anga na’e mole na’e tupu mei ha ta’etokanga ‘ae toko taha na’e ‘a’ana ke tauhi ia. ‘I he sosaieti fakasiu ka mali ha ta’ahine Siu pea kuopau leva ke ne tui ‘ae fa’ahinga kahoa ‘oku fa’a ha’iha’i ki honau ‘ulu pea ‘oku tavani ai ha ngaahi fo’i pa’anga siliva ‘e 10 koe faka’ilonga’i ia koe fefine kuo ‘osi mali. Koe fakakaukau fakasiu ia ‘oku tau ngaue’aki ai ‘ae mama mali ke faka’ilonga’i ai kitautolu kuo ‘osi mali. Ki he fefine Siu koe mole ha taha he ngaahi fo’i pa’anga ni koe fu’u me’a lahi ke fai ki ai ha tokanga he’e fakamatala’i kehe ia ‘e he kakai ‘oe sosaieti ko ha fefine pau’u. ‘Oku ‘i ai mo hano toe fakamatala ‘e taha ‘o pehee tokua koha veili nai ia ko ha ngaahi fo’i pa’anga siliva ‘e 10 kuo tui fakavahavaha ‘oku ha’iha’i ki he ‘ulu ia ‘ae fefine mali koe me’a’ofa ‘a hono husepaniti. Ka faifaiange kuo maumau’i ‘e he fefine ‘ena fuakava ‘i ha’ane tono pe fe’auaki pea ‘oku to’o leva ‘e he husepaniti ha fo’i pa’anga ‘e taha. ‘Oku matu’aki ongo mo’oni ‘eni ki he fefine mali he kuo faka’ilonga’i ai ki he sosaieti koe fefine ta’e falala’anga. Kuopau ai ke ne hanganaki kole ha meesi mei hono husepaniti ke ne fakafoki mai ‘ae fo’i pa’anga kuo mole koe’uhii ke ne toe foki ‘o ma’u hono mahu’inga ki he sosaieti. Koe pa’anga mole kuo mole ai pe mo hono mahu’inga (value) kuo efua, ‘uli pea mole mo hono lanu totonu. ‘Oku pehee foki mo ha taha kuo ma’u tangii ‘e he mo’ui angahala’ia he koe fuoloaange ‘ene nofo he angahala ko ‘ene lolotoange ia ‘ene angahala pea mo ‘ene fakaofi atu ki hono fonua loto (grave).

Ki hefefine Siu kuopau ke ne kumi mo kumi tutu moe maama kae ’oleva pe kuo ma’u pea ‘oku tau faka’utaange ki he fiefia te ne ma’u. ‘Oku hanga ‘e he ongo talanoa fakataataa ni ‘o fakamahu’inga’i ‘ae ‘uhinga moe mahu’inga ‘oe mole mei he feohi’anga. Koe sipi koe mole mei he feohi ‘ae takanga, koe fo’i pa’anga koe mole mei he’ene kau fakataha moe fo’i kahoa pea ki he angahala ko ‘ene mole mei he feohi moe ‘Otua. Koe mole koe motu ‘ae fetu’utaki’anga pea molia mo hono mahu’inga ‘ae tauhi ki he’ene sipi, ‘ae fo’i pa’anga ki he tokotaha ‘oku ‘a’ana pea moe angahala ke ne a’usia ‘ae fakamolemole ‘ia Sisu Kalaisi. Ka ‘i hono tafa’aki ‘e taha koe fehangahangai ‘oe “Mole” koe “Ma’u.” ‘Oku ‘uhinga kuo toe fakafoki mai ho’o mahu’ing pea moe taumu’a ‘oe mo’ui. Ki he Siu ‘oku nau lau ‘ae talanoa ni pea ‘oku nau mahamahalo ‘oku fekumi pe nai ‘ae ‘Otua ki he angahala pea he’ikai ke tau ofo hono fakanga’i ‘e he kau Falesi moe kau Sikalaipe ‘a Sisu he talanoa ni he ‘oku ‘ikai fakamatala’i pehe’i ‘ae ‘Otua kiate kinautolu. Na’e ngalo ‘i he kau falesi moe kau sikalaipe ‘ae ngaue na’e fai ‘ehe ‘Otua kia ‘Ivi mo ‘Atama he’ena toitoi hili ‘ena talangata’a ki he ‘Otua (Senesi 3:8-9). ‘Oku ‘ikai moha toe ngaue ‘e mahu’ingaange ki he Siasi ka koe fakamo’ui Laumalie hange koe si’i faka’amu ‘a hotau takimu’a ko John Wesley ko ‘eku potungaue ‘a mamani katoa. ‘Oku hangee ‘ae ongo’i maa mo ta’e kakato ‘ae fefine mali kuo mole ‘ene fo’i pa’anga ‘ae pau ke maa pehee moe angahala he’ene ta’e kau moe ‘Otua he fakamaau’anga lahi.

Koe mo’ui fakafalesi ‘ae kau taki lotu

Ko ‘eni ia ‘ae tefito’i mo’oni moe tokanga ‘ae kau Falesi moe kau Sikalaipe ka koe kau faifekau ia ‘oe ‘aho ni. Na’e ‘ikai ke nau teitei loto ke hu ha popilikane pe angahala ‘i ha sinakoke. Tokua ‘oku ngali faifekau pe ko ‘ene ‘ela mai ha fu’u Sinakoke mo ha kau memipa toko lahi. Pea tokua ‘oku ngali haua ia mo ma’ulalo ka ‘ikai hano sinakoke (falelotu). Pea tokua ‘oku ngali mate ai ‘ae ngaue fakalaumalie. ‘Oku mole ke mama’o hano fakata’e’aonga’i ‘ae lelei ‘oe ma’u ha falelotu ke fakatahataha ki ai ke fai ai mo maau ‘ae ngaahi ouau ‘oe lotu. He koe sinakoke ki he Falesi moe Sikalaipe koe feitu’u ia ‘oku tala ai honau lahi mo ngeia pea ka hu ha popilikane ‘i ha sinakoke ‘oku nau ta’e ma’a tokua ai mo holoki honau ngeia. Ke nofo pe ‘enau tokanga moe tauhi ki he kakai pe ‘oku ma’u lotu, fua kavenga, mo ma’u me’a. ‘Io ‘a hono ‘ahia pe ‘oe ngaahi ‘api ‘oe kakai ma’u lotu ‘oe siasi kae fakaheihei’ilo mo fakali’eli’aki ‘ae fanga sipi ‘oku taai taha ‘enau ma’u lotu mo fua ‘a hono ngaahi kavenga. ‘Io ‘a hono tokangekina ange pe ‘e he siasi moe faifekau ‘ae ngaahi ‘apisia ‘e ala ma’u ai ha’anau konga ngatu moe ngako’i puaka kae fai faka’apee ‘ae si’i kau ivi si’i ‘oe siasi. Na’e tuputamaki lahi heni ‘a Sisu ko ‘enau fakafalesi’i ‘ene lotu.

Ki he kau Falesi na’a nau ‘ofa ki he lao ‘ae ‘Otua kae ngalo ‘iate kinautolu ‘oku toe ‘ofa’i mai ‘e he ‘Otua foki moe angahala. Ko ia ‘ae etfito’i ‘uhinga na’e fai ai ‘e Sisu ‘ae ngaahi talanoa fakataataa ki he sipi, pa’anga moe foha mole ko ‘ene tokangaekina ‘ae kaveinga na’a ne ha’anu hifo ai ki mamani ke kumi ‘a ia kuo mole neongo hono ta’e tokangaekina ia ‘e he kau tauhisipi ‘oe ‘aho ni. Pea ‘oku fakamahino ‘e Sisu hono mahu’inga e tokangaekina ‘o ia kuo mole koe’uhii ‘e hoko ha fu’u fiefia ‘i he langi ka fakatomala ‘o foki ha fo’i angahala ‘e taha pe. Kia Sisu koe ‘uhinga ia ‘oe mahu’inga ki he siasi ke ne fai faka’utumauku hono ngafa koe “fakamo’ui laumalie” pea mo hono uki ‘ae kakai ‘oe siasi ki he ngaue fakamo’ui laumalie.…koe’uhii pe ke tau ‘inasi he’ene fu’u teu katoanga lahi ‘oku teu fai.

Koe ha ‘ae ngaue ‘ae Siasi ‘oku fai he ‘aho ni?

‘Oku tui ‘ae fakahoha’a malanga ni ‘oku mahu’inga ange ki he Siasi he ‘aho ni ke hiki ‘enau tokanga (ministry) ki he kakai ‘oku ‘ikai ke nau kau ki ha siasi (sipi ‘e 1) pe oo ki ha lotu he’enau tokanga taha pe ki he kakai ‘oku ma’u lotu (sipi ‘e 99). Pea koe tokanga ko ia koe toe fakalongo mo’ui’i ‘ae ngaue anga maheni pe ia ‘o ha Siasi Fakakalisitiane… lahilahi e ‘a’ahi kakai moe kau mahaki fakataha ia moe kau li’aki lotu fuoloa. Tau lotu ma’a nautolu, hufia pea uki ha polokalama ‘aukai fakasiasi ma’ae kakai pehee. Talanoa mo kinautolu pea fakaafe’i ki he ngaahi polokalama ma’u’anga kelesi ‘ae Siasi. Vahe’i ha pa’anga ngaue ‘ae siasi ki he ngaahi fiema’u tokoni ‘ae fangasipi ‘oe siasi. Fa’a vahevahe kiate kinautolu ‘ae Folofola pea mo ho’o mo’ui pea ke haa foki ‘etau fakamo’oni ko ia he’etau to’onga mo’ui. Fa’a ‘a’ahi ki he ngaahi ‘apisia. Talitali lelei ha kakai fo’ou ‘oku nau ha ngali koe ‘a’ahi ki homou falelotu kae ‘oua ‘e fakafufula he ‘oku ‘ikai ko ha Siasi ‘etau kui. Longo mo’ui ‘ae potu ngaue ‘evangelio ‘ae siasi fakakolo. Pea fakasi’isi’i e tala kavenga moe ‘ai pa’anga ki he kakai ‘oe siasi na’a koe taha ia ‘oe ‘uhinga ‘enau hehengi mei he lotu koe hulu fau ‘ae tanaki pa’anga. Koe misiona ‘ae siasi ‘oku fakatefito kakato ia ki he kakai ‘oku ‘ikai ke nau ‘ilo ‘ae ‘Otua moe fa’unga pe founga ke kumi mo ako’i’aki ‘ae kakai ko ia. Koe misiona ‘ae Siasi ko hono malanga’i mamafa mo malohi pea ta’e ufi ‘ae fekau ‘ae ‘Otua. Koe issue ‘oe fakasotoma koe ngaue hala’aki ‘ae ngaahi mafai…koe ngaue hala’aki ‘ae koloa ‘ae Pule’anga moe Siasi foki. He ko hono ‘uhinga koe fakamaau ‘ae ‘Otua ‘oku tu’unuku mai ke tonuhia ‘ae Siasi pea mo hono fatongia fakapalofita mo fakataulama foki.

Fakaakonaki

Koe sipi na’e mole koe tupu ia mei he’ene sesele (foolishness/ dumb). ‘Oku pehee tofu moe tangata ‘oku ‘ikai te ne ma’u ‘ae ‘Otua ‘oku hangee ma’u pe ‘ene to’onga mo’ui ha taha ‘oku sesele (fakatulou atu!). Ko ‘ene mole ‘ae sipi ‘oku ‘ikai te ne ‘ilo ki ai. ‘Oku pehee tofu moe mole ‘ae tangata ki he angahala ‘oku ‘ikai te ne ‘ilo ki ai he ‘oku po’uli pe kotoa nge’esi mo anga noa. ‘Oku kumi ‘e he tauhi ‘ae sipi ke ma’u pea ne fakafoki ia ki he takanga. ‘Oku pehee ‘ae faka’amu mai ‘a Sisu koe ngaue ‘ae Siasi ke kumi pea fakafoki ‘a e angahala ki he fakamolemole ‘ae ‘Otua pea ki he takanga foki te’eki ke tomui. Koe fo’i pa’anga ka mole kuopau ke fiema’u ha maama ia ke kumi’aki. ‘Oku pehee ‘ae fiema’u ‘e he angahala ‘a Sisu koe maama ‘o mamani ke ne faka’ilo ‘ae hala ke nau laka atu ai ki he mo’ui ta’engata. Koe ha ‘ae founga te tau fai ke fiefia ai ‘ae ‘Eiki ka ko ha mo’ui pe kuo ne fakatomala. Koe fifili na’e fe’unu’i mai mo ia ‘ae kau Falesi moe kau Sikalaipe he veesi 2 na’e tali’aki ia ‘e Sisu he’ene talanoa fakataataa ni ‘ae pau mo mahu’inga’ia ‘a Sisu he fe’unu’unu’i mai ‘ae kau angahala ke fanongo ki he Folofola ‘ae ‘Otua. He neongo ‘ae lahi feefee ‘enau angahala ‘oku nau kei ‘i loto pe he siakale ‘oe Meesi moe Kelesi ‘ae ‘Otua. Koe feinga fakamatala’i ‘eni ‘a Sisu ki he kau Falesi moe Sikalaipe ‘ae fa’ahinga mafana moe to’onga taltali ‘etau Tamai Fakalangi ha fo’i Laumalie kuo foki ki he Tamai (Efeso 2:1-10). Pea ‘oku faingamalie ke hoko ‘eni koe’uhi kuo fai ‘e Kalaisi ‘ae fakangofua ko ia ma’ae Angahala he Kolosi ‘i Kalevale.

Fakama’opo’opo

Kainga ‘oku hanga ma’u pe ‘e he fakatomala ‘a ha mo’ui angahala’ia ‘o toe fakangingila’i (shine more brightly) ‘ae Meesi moe Kelesi ‘ae ‘Otua. ‘Oku mahino ‘a e mahu’inga’ia ‘a Sisu ke fakamo’ui ‘a ia kuo mole. He ko e fekau ia ne ne hifo mo ia ki māmani, “ke fakamo’ui ‘a ia kuo mole” (v. 11). Ko ha tauhi sipi ia ne ‘ikai mahu’inga ki ai ‘a e toko 99 ne ma’u, ka ko e taha’i sipi kuo mole. Koe faka’osinga ‘oe talanoa ni na’e fiefia ‘ae taha kotoa pe hange koe Tauhi he’ene ma’u ‘ae Sipi pea pehe ki he Fefine he ‘ene ma’u ‘ene fo’i pa’anga kae ‘amo’amo atu ‘ae si’i fiefia ‘ae Tamai he foki mo’ui mai ha fo’i laumalie ‘e taha he ‘oku hulu hake hono mahu’inga ‘i mamani kotoa “Tala atu ‘e hoko ha fiefia pehee ‘i he ha’oha’onga ‘o e kau ‘Angelo ‘ae ‘Otua ‘i he fakatomala ‘a ha fo’i angahala ‘e toko taha” Pea ko ’eni ’etau talaloto ”’OIkeu tala hoku monu!Kuotema’u’aefanau’ifo’ou. Hoko ‘a e maama ki he po’uli, Hiki ‘a e mate ki he mo’ui. Hoku monu e, ‘eku koloa, ‘Ete ongo’i he taimi kotoa Fakamo’oni fakapapau, Fale ‘a e ‘Eiki ‘iate au….’Emeni

‘Ofa ke mou ma’u ha uike lelei….lau ai pe ‘etau folofola faka’aho, lotu lilo pea mo’ui’aki foki ‘etau malanga….malo ‘etau kei kau

Kavauhi