Ka tau ka mei vaivai koe me’a ke fai ke te ofi ki he ‘Eiki, te ne ‘omi nguu mo ha fakauu

Sapate 9/3/2014
 
Ngaahi Lesoni: Same 32; Senesi 2: 15-17; 3:1-7; Loma 5:12-19; Matiu 4:1-11
Ngaahi himi: Himi 1. 480: 2. 517: 3. 536

Veesi malanga Matiu 4:1 “Na’e toki ‘ohake ‘a Sisu ‘e he Luamalie Ma’oni’oni ki he toafa ke ‘ahi’ahi’i ‘e he Tevolo, Pea toki tukuange ia ‘e he Tevolo; pea ‘iloange na’e ha’u ha kau ‘Angelo ‘o fai ha tauhi kiate ia.”

Kaveinga: “Ka tau ka mei vaivai koe me’a ke fai ke te ofi ki he ‘Eiki, te ne ‘omi nguu mo ha fakauu”

Talateu


‘Oku tau kamata’i he sapate ni ‘ae fa’ahi ta’u fakakalisitiane ‘oku ‘iloa koe Leniti (Lencten) pe ko ia ‘oku ui koe fa’ahi ta’i failau (spring). ‘Oku ngaue’aki ia ‘e he tui fakakalisitiane koe fa’ahi ta’u ‘oe fakamamahi pea moe ‘aukai. ‘Oku kamata ia mei he pulelulu fakaefuefu ‘o lau mei ai ‘ae ‘aho ‘e 40 ki mu’a ia pea hoko mai ‘ae Sapate Paame pea toki hoko mai ‘ae uike tapu. ‘Oku hoko atu ‘a Matiu ke ne fakamatala mai ko e ‘ahi’ahi’i ‘o Sisu, ko e taha ia he ngaahi sitepu lalahi ‘oku ne fou atu ai ke fakakakato ‘a e taumu’a ‘o ‘ene hoko mai ki māmani. Koe talanoa 'oe 'aho ni koe hili 'eni 'ae katoanga papitaiso 'o Sisu 'i Soatani pea tau fanongo fakataha moe kau ako moe fu'u kakai ki hono sila’i mei 'Itaniti 'a 'ene hoifua’anga "Ko hoku 'Alo Pele 'ena 'a ia kuo hoifua ai." Kia Matiu ko toafa ‘ae feitu’u lelei taha ke kamata mei ai ‘ae ngaue ‘a Sisu ‘o fakatatau ki he tataki ‘ae Laumalie Ma’oni’oni. Ka koe toe ‘ahi’ahi’i/ vakai’i ha ia ‘e he ‘Otua ‘a hono hoifua’anga ‘a Sisu? Na’e toki ‘ohake ‘a Sisu ‘e he Luamalie Ma’oni’oni ki he toafa ke ‘ahi’ahi’i ‘e he Tevolo, pea ko ia 'etau veesi malanga.

Ko e vete ‘oe potu tohi


Kia Matiu ko e tu’unga ‘Otua kakato ‘o Sisu koe ‘Otua ko ‘Imanuela” pe “ko e ‘Otua ‘iate kitautolu.” Koe hoifua ko ia na’e fakaongo mai ‘i ha le’o hili hono papitaiso ia “Ko hoku ‘Alo pele ‘ena ko ia ‘oku ou hoifua ki ai.” Hili pe hono fakae’a ‘e he ‘Otua, ko ‘ene Sevāniti eni te ne fua hotau tautea, kuo “‘ohake” leva ia ‘e he Laumālie Mā’oni’oni ki he toafa ke ‘ahi’ahi’i. ‘Oku tu’o ua pe hono “‘ohake” ‘o Sisu he Kosipeli ‘a Matiu, ko e ‘ohake pe ko eni ke ‘ahi’ahi’i ‘e he Tevolo pea ko hono toe ‘ohake faka’osi pe, na’e fai he funga kolosi. ‘A ia te tau ala pehē, na’e tu’u ‘a Sisu he fo’i mā’olunga ko eni na’e ‘ohake ia ki ai ‘e he Tevolo ke fai hono ‘ahi’ahi’i ‘o sio ai ki he mamahi moe mafa Tukituki ‘oe a’u ki he kolosi, koe’uhii ke ne vaivai mo fo’i kae ‘oua na’a kakato ‘ae palani fakamo’ui ma’ae tangata.

Koe motu’a’i Ngata pe ‘eni


Kapau he’ikai mahu’inga malie kiate kitautolu ‘ae ‘uhinga moe tukunga na’e too ai ‘ae ‘uluaki ongo matu’a he Olopoto ‘ae Ngata pea ta he’ikai hounga’ia ‘ae tangata Tui ia he ikuna kafakafa na’e fai ko ‘eni ‘e Sisu Kalaisi he toafa Siutea ‘i he Tevolo. ‘Oku ou fie lave’i ‘ae tefito’i malahoinga ‘oe Ngata heni ko ‘ene “olopoto (more crafty).” “Pea koe Ngata na’e olopoto lahi ‘i he manu kotoa pe ‘oe fonua….” (Senesi 3:1). Na’a ne ‘i loto pe he fakatupu pea na’a ne kau pe he ‘afio ki ai ‘ae ‘Otua “kuo lelei” pea mata faingofua leva kia ‘Ivi ke talanao mo ia neongo na’e ‘ikai maheni mo ia. Koe founga ‘ene olopoto ko ‘ene tomu’a fakafehu’ia ‘ae me’a kuo “tohi/ hiki” ‘aee na’e folofola’aki ‘ehe ‘Otua kia ‘Atama pea ne toki fakalea fo’ou ‘ae Folofola ko ia kuo “Tohi.” Hangee ko ‘eni: ‘Otua kia ‘Atama: “Pea na’e tu’utu’uni ‘e Sihova ‘Elohimi ki he tangata ‘o pehe…’e lelei ‘aupito ho’o kai mei he ngaahi ‘akau kehekehe ‘oe ngoue…ka koe ‘akau ‘oe ‘ilo ‘oe lelei moe kovi ‘e ‘ikai teke kai mei ai….” (Senesi 2:16). Fulihi atu ‘e Setane ia kia ‘Ivi ke matangofua ki hano tali “’Oku mo’oni koaa kuo folofola ‘e he ‘Otua ke ‘oua te mou kai mei he ‘akau kehekehe ‘oe ngoue tapu? Tuai pe ‘ene too atu kuo tali’i mai ‘ehe ki’i fefine ni “’Oku ngofua pe ‘ema kai ‘ae fua ‘oe ngaahi ‘akau ‘oe ngoue tapu ka koe fua ‘oe ‘akau ‘i he loto ngoue kuo folofola ‘ae ‘Otua…’e ‘ikai te mo kai mei ai pea ‘ikai te mo ala ki ai, na’a mo mate” Tuki tapuni ai leva ‘ehe Ngata ‘ae puha mate ta’engata ‘oe ongo matu’a ni !! “Pea pehee ‘ehe Ngata ki he fefine ‘ooo! “…’E ‘ikai ‘aupito te mo mate…” He ko hai koaa ‘oku fie matee ‘Ivii?? ‘e haa?! “Pea na’e vakai ‘e he fefine koe ‘akau ia ‘oku lelei ki he kai, pea matamata lelei ki he mata kae ‘uma’aa koe ‘akau ke fai ki ai ha velevele ko ‘ene fakapoto’i, pea ne hanga ‘o toli hono fua, ‘o kai pea ne ‘ange foki ki hono husepaniti na’e ‘iate ia pea kai mo ia” (Senesi 3:6). Teu lava pe keu pehee koe hu’anga moe malohinga ‘oe Ngata/ Tevolo heni na’e makatu’unga kotoa ia mei he “Hala ‘ae ma’u’anga tala/ tanaki mo fakalahi ‘ae me’a kuo tohi/ lililiu ‘ae me’a kuo tohi ke hoa moe tukunga hotau loto (Teutalonome 4:2; 12:32; Palovepi 30:6; Fakaha22:19). 

Koe toafa Siutea pea moe fehangahangai moe Fili lahi

‘I he hili pe ‘ae Papitaiso pea fakapuna leva ‘ehe Laumalie ke sivi’i/ ‘ahi’ahi’i ‘a ‘ene tauta’ataina ke fili (inform Choice). ‘E ala tukuaki’i ‘ae lea tau’ataina ‘i ha ngaahi tukunga ‘e malava pe ta’e malava ke hu mai ai ‘ae angahala. KA koe ha hono ‘uhinga na’e toe ‘ahi’ahi’i mo vakai’i ai ‘e he ‘Otua ‘a ‘Ivi, ‘Atama pea mo Sisu? Ko ha’aku feinga ke tali ‘ae fehu’i ni pea ala ‘uhinga pehe ni. Na’e foaki ange ‘e he ‘Otua ha “tau’ataina” (the privilege of choice) ki he tangata (kakano kotoa pe) ke “‘Ofa mo talangofua” kiate Ia kae ‘ikai ko hano fakapolokalama’i ia ke talangofua mo ‘ofa hangee ko ha misini (Robots) pea kapau leva na’e ‘ikai foakiange ha tau’ataina ma’ae tangata ke fili pea matamata na’e ta’e kakato mo ta’e’uhinga ai ‘ene fakatupu me’a. 


Koe toafa koe feitu’u ‘oe teuteu’anga moe ‘Otua

Kapau te tau vakai lelei ki he ngaahi kakai na’e ngaue’aki ‘e he ‘Otua ki ha’ane kaveinga ngaue ke fakakakato na’a ne tomu’a tuku kinautolu ki ha toafa (wilderness). Koe feitu’u ‘oe pakukaa moe ta’e ma’u ha me’a, koe potu ‘oe sio-noa moe ‘amanaki-noa ka koe potu ‘oe fakalakalaka mo fakapapau’i ‘oe “tui.” Ko Mosese na’e ne tomu’a hoko koe tauhisipi he loto toafa ta’u ‘e 40 kimu’a ia pea fekau ia ke fakatau’ataina ‘a hono kakai mei ‘Isipite. Ko ‘Ilasiaa na’a ne hola ki he toafa mei he hono ngaahi fili pea na’e tauhi ki ai ‘ae kau ‘Angelo kimu’a ia pea ne fekau’i ha afi faka’auha ke ‘auha hono ngaahi fili. Ko Tevita na’a ne hola ki he toafa tupu mei he tuli mui mai ‘a Sauala ki he’ene mo’ui. Koe kakai ‘Isileli foki na’a fononga ‘ihe toafa he ta’u ‘e 40 pea nau toki hu ki he Fonua ‘oe tala’ofa. Pea ko Paula foki hili hono taa’i ia he hala ki Tamasikusi na’a ne ‘i he toafa ke ako’i ‘ae founga ‘ene fakafeangai totonu ki hono ‘Otua. Pea ‘ihe talanoa ni ko Sisu ‘eni ‘oku ne ‘i he toafa ke ‘ahi’ahi’i ia ‘e Setane lolotonga ia ‘oku ‘i ai moe kau ‘Angelo ke tauhi ki ai. Koe toafa ‘oku ‘ikai koe potu ia na’e fakamalohi’i ki ai ‘a Sisu ka koe potu ia na’a ne fili ki ai koe’uhii koe tataki ‘ae Laumalie Ma’oni’oni. Koe potu ia ‘oku teuteu mei ai ‘ene ngaue fakamisinale he ta’u kakato ‘e 3 malo. Koe feitu’u lelei taha ia ke teuteu’i mai ‘ae Kolosi ‘oku ene mei mu’a ki he’ene mo’ui. ‘Oku fakamatala ‘e he tokangaekina ‘e he kau ‘Angelo ‘a Sisu he toafa ‘ae pau ke tokangaekina kitautolu ‘e Sisu lolotonga ‘etau fononga he fu’u toafa tangi ni.


Koe ngaahi fakatauele ‘ae Fili lahi

Kia Sisu ko hano faingamalie ‘eni ke tuki tapuni ‘ae mama na’e hu mai ai ‘ae Angahala ki he mamani talu mei he too ‘ae ‘uluaki ongo matu’a hangee ko ia kuo tau lave ki ai. Talaange ‘e he tokotaha fakatauele/ Ngata “Kapau ko e ‘Alo koe ‘o e ‘Otuaa” kainga toki ‘osi pe ‘eni ‘ene fanongo ki he le’o mei he langi na’e pehe mai “Ko hoku ‘Alo pele ‘ena…” kae “kapau” mai pee ia. ‘Uluaki feinga’i ‘ae Ngata/ Tokotaha Fakatauele heni ‘a Sisu ke veiveiua, ke tatala’a, ke lotolotoua, ke veuveuki, fehu’ia ‘etau me’a fakasiasi! Kainga! ko e ngaahi fokoutua lahi taha ‘eni ‘oku tau fa’a puke ai mo ‘Isileli /Siasi/ Famili (Exo 17:2-7) koe “fai teteki ‘ae ngaue ‘ae ‘Eiki.” Koe mate’anga ia ‘o ‘Ivi koe “Mo’oni koaa…” kia Sisu “Kapau koe…” pea taliange ‘e Sisu “KUO TOHI..” pea tekefili ai ‘ae Ngata kae mo’ui ai ‘a mamani. Fakafeta’i ’e ‘ikai teu tuka ki he Tokotaha kovi ke te tu’u mai mo Sisu ‘i he lau ‘a e TOHI…Muimui!…muimui pee.. Hangee ko ‘ene ‘omi e maka ke liliu koe maa ke kai pe ai ‘ae tangata ia pea mo’ui kae tukuange ‘ae kolosi ia. Ka na’e feinga ‘a Sisu ke ne fakamahino ki he Tevolo ‘oku ‘ikai koe maa pe he na’e kai ma mana pe ‘ae kau ‘Isileli he fononga he toafa ka na’a nau mate kotoa pe. ‘Oku ‘ikai koe maa pe ko ia ‘oku ala mo’ui ai ha tangata ka ‘oku toe mo’ui pe foki ‘ae tangata ia he “Folofola ‘ae ‘Otua.” Kia Matiu koe ‘auha’anga ‘eni ia ‘o ha’a tangata koe ta’e fie fanongo ki he “Folofola ‘ae ‘Otua” pea ko ia ‘ae me’a te nau mate ai hangee ko ia na’e fai ‘e ‘Ivi mo ‘Atama/ ‘Isileli he toafa kae ‘ikai koe kai maa.


Pea pehe ‘e he tevolo “..hopo ki lalo..”…mahalo ko e founga pe ke tau fakapapau’i ai pe ko e ‘Alo koe pe ‘ikaii ko e hopo ki lalo…koe’uhi ke haa?..he kapau ko e mo’oni, ‘e hapai koe, pea kapau ‘e ‘ikai, pea taa ko ho’o palafu pe…fai mo hopo!.. Ko e ‘ahi’ahi hono ua, ‘oku fakataumu’a ai e Tevolo ke hanga pe ‘e Sisu ‘o fai ha fu’u mana pe ‘e taha, ke fakahaa’i’aki ia ki māmani pea ‘e toki tui ai e kakai kotoa pe ‘o māmani kiate ia (4:5-7). ‘A ia ‘oku pehē ‘e he Tevolo, “tuku e kolosi ia, hanga pe ‘e koe ia ‘o fai ha fu’u mana ke ne fakahaa’i ho mafai mo hono mafimafi ki he kakai pea te nau toki tui atu ai kiate koe, ko e ‘Otua koe”. Mahalo kainga kapau na’a ko ha fekau mai ‘eni ki he motu’a malanga fuoloa ‘ene hangee hifo ha fo’i loketi mei ‘olunga koe fiema’u mafai. Kainga ‘oku ‘ikai ‘uhinga ‘ae mafeia ‘e he ‘Otua ia ‘ae me’a kotoa pe ke ne fai ai ‘ae me’a kotoa pe. Pea folofolaange ‘a Sisu “..he kuo tohi…”…’i fee? He Same 91:11..’a e haa?..” He te ne kuona ‘e ia ‘ene kau ‘Angelo telia koe ke tauhi koe ‘i ho hala fu ape.…” Ko e maumau pe ia ‘o e Tevoloo ko ‘ene toe lau Tohitapuu lelei…kae ki’i lahilahi ‘ene tutu’u mai e veesi he tukunga (context) kehe ke fakamo’oni’aki ‘ae tukunga ‘oe veesi kehe. 

Pea tali ‘a Sisu “Kuo tohi foki“..’E ‘ikai te ke ha’aki ‘ahi’ahi’i…’Eiki ko ho ‘Otuaa.”…ko e lea “ha’akii” ko e nofo taha, pe anga’aki.. ke nofo taha/anga’aki pe ia ke ‘ahi’ahi’i ma’upe ha taha, pe ‘a e ‘Otuaa, ‘o hangee ko eni ‘oku fakavilivili ki ai e temenioo ko eni…’o ‘ikai taataa taha, kae ha’aki, ‘o toutou vivili ta’e’unua…pea kuo tau fa’a kole ki he ‘Otuaa ke ‘oua te ne “..ha’aki hiki atu..” kae ha’aki tatali mai…mo ha’aki hiki mai ke tau ma’u malohi ai ke ikuna’aki ‘ae ‘aha’ahi ni. Ka ‘oku mea’i pe ‘e Sisu ia ko e tefito’i natula ‘o e kau angahala, ko e ta’etui. He neongo, na’e mamata tonu ‘a ha’a Isileli he toafa ki he ngaahi mana kehekehe ‘i hono fai ‘e he ‘Otua ‘i ‘Isipite ‘o a’u mai aipe ki Toafa, kae molekemama’o ha’anau momo’i tui ‘e taha ki he ‘Otua. ‘A ia ‘oku fakae’a ‘e Sisu heni, ‘oku ‘ikai ko e palopalema ‘o ha’a tangata, ko e ta’e’ilo ki he ‘Otua, molekemama’o. Ko e palopalema ‘o ha’a tangata ia, ko e ta’etui ki he ‘Otua. Pea neongo aipe ‘e fai ‘e ‘Otua ha fu’u mana lahi mo mahulu hake ka ‘e ‘ikai pe tui e tangata ia ki he ‘Otua. Ko e tumutumu ‘o ‘ene ta’etui ‘oku toki fakahaa’i’aki ia ‘a ‘ene ‘ahi’ahi’i e ‘Otua ke ‘ilo pe ‘oku ‘i ai ia pe ‘ikai. Ko ia ‘oku tali ai ‘e Sisu kia Sētane, “‘e ‘ikai te ne ha’aki ‘ahi’ahi’i ‘a e ‘Eiki ko ho ‘Otua”. ‘A ia ‘oku hangē ‘oku ne ‘ai atu kia Sisu ‘o pehē, “Tuku e kolosi ia he ‘e tuai ‘aupito ai ho’o ma’u ‘e koe ‘a māmani, ko e founga vave taha ki hono ma’u e ngaahi pule’anga ma’au, ko ho’o punou ‘o lotu mai kiate au”. Na’e ‘ilo mo’oni ‘e Sētane, ko e kolosi, ko e hala ia kuo fokotu’u ‘e he ‘Otua ma’a ‘ene Sevāniti, ke ne fou ai, kae tō mo’ona ‘a e pule ki he me’a kotoa pe ‘i langi pea mo māmani (28:18-20), ko ia na’a ne feinga ke ta’ofi ‘a Sisu mei ai. Kae toki fakatokanga’i ai ‘e Sisu, tā ko Sētane ‘eni ‘oku na fetakai, pea talu ai mo hono kapusi ia ke ‘alu. Toki mahino ai, tā, na’a mo Setane, ‘oku pule pe foki kiate ia ‘a Sisu, ka ko e me’a aipe ia ‘a Sētane, ‘a ‘ene fakapuli mai ‘a’ana he ngaahi me’a kehekehe, ‘a e ngaahi me’alelei pe ia, kae ‘ikai te tau ‘ilo’i ai ‘e kitautolu ia ko ia. 

Kapau te tau fakahoa ‘ae ngaahi tauhele/ olopoto kotoa ‘ae Ngata/ Tevolo ‘i he kamata’anga ko ‘eni pe ia ‘oku ne toe ofongi’aki ‘a Sisu he toafa ni ‘ae ngaahi vaivai’anga kotoa ‘oe tangata ‘ae “Holi/ fiema’u Mafai / Langilangi.” Ko hu’anga mai ‘oe Angahala koe “liliu e me’a kuo tohi (‘Ivi/ Ngata)” ka koe ‘auha’anga ‘oe Angahala koe “tu’u ma’u he me’a “kuo tohi” (Sisu moe Folofola ‘ae ‘Otua).” Na’e kaka’i ‘a ‘Ivi kae Angahala ai ‘a ‘Atama “kae’uma’a na’e ‘ikai ke oloa ‘a ‘Atama, ka koe ‘uu kaka’i ‘oe fefine ‘one to ai ki he faihala” (1 Timote 2:14). Koe ‘uhinga ia ‘oku tukuaki’i ai ‘e Paula ‘a ‘Atama kae ‘ikai ko ‘Ivi na’a ne fakahu mai ki he mamani ‘ae angahala kotoa pe “’Io hange tofu pe ‘oku mate kotoa pe ‘ia ‘Atama pehe foki ‘e fakamo’ui hake kotoa pe ‘ia Kalaisi. Kia Matiu koe Kolosi ia kia Sisu ‘oku ‘ikai ko ha palani ngaue fo’ou ia ‘ae ‘Otua ma’ana neongo ‘ae mamahi, fakamaa moe mate ‘oku ene mai, ka koe Kolosi koe kakato’anga ia ‘ae misiona na’a ne hoko mai ai ke “mo’ui ‘ae angahala.” Tau lau ‘o pehee kapau na’e ‘ikai ke ne lava’i’aki hono tangata kakato ‘ae ‘ahi’ahi koehaa ai ha’atau toe lotu mo feinga ‘oku fai? ‘Ikai koe pau ai pe hotau mala ‘ikai hano liliu? ‘Ikai ha toe ‘amanaki’anga ma’ae angahala? Pea kapau na’a ne ikuna’i’aki e Tevolo ko ha’ane mafai faka’otua pea koehaa leva ai ha toe mafai ‘o ha tangata ke malohi hake he angahala? Kainga ‘oku ‘ikai ala pa’usi’i pe ‘ahi’ahi’i ‘e ha taha ‘ae ‘Otua kapau na’a ne ngaue’aki hono mafai koe ‘Otua kakato ke lava’i’aki ‘ae ngaahi ‘ahi’ahi ni (Teutalonome 6:16). Na’e ‘osi ‘ilo lelei pe ia ‘e he Tevolo ‘e malohi mo ikuna ‘ae tangata ka faifaiange kuo a’u ‘a Sisu ki he Kolosi pea ko hono founga ta’ofi pe ‘eni ko hono feinga’i ke too pe fakangata ‘ene kaveinga ngaue fakamo’ui ma’ae tangata. 

Ko hotau monu’ia’anga ‘ae lava’i ‘e Sisu ‘ae ngaahi ‘ahi’ahi

‘Oku fakamahino ‘e Sisu kia Sētane, ko e kolosi pe ‘e taha, ‘a e founga ‘e fai’aki ‘e he ‘Otua ‘a e fakamo’ui ‘o ha’a tangata mei he mate mo e mala’ia kuo nau tofanga ai ko e me’a he’enau ngaahi angahala. Pea kapau ko ia, pea tā ‘oku taau mu’a ke tukungāue ‘etau fanga ki’iki’i founga kehekehe ‘oku tau fa’a pehē ‘e lava ai hotau fakamo’ui. ‘A ‘etau fa’a fakakaukau faka-Sētane ‘o pehē, ‘e lava pe hotau fakamo’ui ‘e ha ngaahi me’a fakamatelie; ‘e he pa’anga mo e koloa, ‘e hoku poto mo hoku ivi, pea na’a mo hoku lakanga he siasi, ka ko hono mo’oni, ko e ngaahi me’a fakamatelie ia ‘oku ne ta’ofi kitautolu ki he mala’ia. Ko e fakaongo ‘a Sisu ki he folofola ‘a e ‘Otua, na’e fai ia ma’atautolu pea ko hotau mo’ui’anga ia. He na’e iku he’ene fakaongo ke ne mate ai he kolosi ka tau hao kitautolu. Pea ko ‘ene mate he kolosi, ke ne faka’auha ai ‘a e mafai ‘o e Tevolo. Pea toki tukuange ia ‘e he Tevolo; pea ‘iloange na’e ha’u ha kau ‘Angelo ‘o fai ha tauhi kiate ia.”


Koha fakaakonaki

Koe taha ‘eni ‘ae vaivai’anga lahi ‘o ‘etau fai ‘ae Lotu lelei na’e ha’u mo Sisu ko ‘etau ngaue hala’aki ‘ae mafai ‘oe Folofola he Tohitapu. Kuo tau feinga ke lalanga fakataha ‘ae mo’oni ‘oe Folofola ke fenapsi pea fe’ungaa tonu moe anga ‘etau nonofo he tukunga kehekehe. Tau fa’a ‘omi ‘etau fiema’u ke mu’omu’a he fekauu/ tau fa’a fakamalohi’i ‘ae Folofola ke lea malohi ki ha’atau feima’u he siasi/ fonua moe famili. ‘Oku tau fa’a feinga ke mata faingofua mo ma’ama’a ke fai ha kovi. Tau fa’a mounu’aki ‘ae Folofola/ Lakanga ke ha ngali fakalaumalie mo Fakatohitapu kae ‘a’aki tu’a atu ‘ae fiema’u ta’e fakalotu ai. Koe ngaahi matapa ia ke toe ikuna’i faka’aho ai kitautolu ‘ehe Ngata. Ko kitautolu ‘oku tau feinga ke fakangofua ‘ae me’a kuo TOHI ke TAPUI ‘oku ui kitautolu fakataha moe NGATA heni koe tokotaha “LOI” (1 Kolinito 6:9), (Loma 1:26-27). ‘Oku fakahinohino kitautolu ‘e he Tohitapu ke tau maikuna’i ‘ae ‘ahi’ahi ‘aki ‘ae founga na’e ikuna’aki ‘e Kalaisi ‘ae tevolo he toafa ni. ‘Oku ‘ikai ke fakamamafa ‘ae potu tohi ni he mahino ‘oku ‘i ai pe hotau ngaahi ‘ahi’ahi kehekehe. Pea ‘oku ‘ikai koe fakamamafa ia ke tau tu’u ‘o fehangahangai mo hotau ngaahi ‘ahi’ahi pea ke tau ikuna foki. Ka koe fakamamafa ‘oe talanoa ni koe pau ke tau “matu’aki malohi” mo “kaukaua” he tui ki hotau ‘Otua ‘o fakatatau ki he me’a kuo tohi. 


Koe fa’ahi ta’u ‘oe toetu’u (Easter) ‘ae fa’ahi ta’u mahu’inga taha ‘i he tui fakakalsitiane. ‘Oku tau fakamanatua ai ‘ae ikuna kafakafa ‘a Sisu ki he angahala moe matee. Ka koe ngaahi ‘aho ko ‘eni ‘e 40 ki mu’a pea hoko mai ‘ae fa’ahi ta’u fakakalisitiane ‘oe toetu’u koe ngaahi ‘aho ia ke tau “fakamama’u mo faka’ulungaanga’i kitautolu ke hoa moe ngaahi fiema’u ‘ae ‘Otua pea koe feitu’u lelei taha ki ai koe toafa. Koe toafa ko ia ‘oku ngaue’aki ia ‘e he ngaahi siasi ki hono ta’ofi ‘enau ma’u me’atokoni mei he kakano manu ‘i he Falaite ko ia (meat), pe ko hono toe fakalahiange ‘enau ngaahi ma’u’anga kelesi moe houa lotu. Koe ni’ihi ‘oku nau ngaue’aki ‘ae vali efuefu honau ngaahi la’ee he ‘aho kakato ko ia. Ka koe mo’oni ‘oe toafa ko ‘eni ‘oku ope atu ia he ngaahi me’a ni he ‘oku tau hele ai ‘ae uho ‘oe holi hotau kakano pea ke tatapuni ‘ae matapa hotau ngaahi ongo’anga telia ‘ae Tevolo mo ‘ene olopoto.

Fakama’opo’opo

Ko e fa’ahi ta’u ‘oe leniti koe fa’ahi ta’u ke tau nofo toafa ai mo Sisu pea ke tau fekuki mo e ngaahi fakatauele hotau kakano kae malohi fe’unga ai ‘etau tui ke taau moe pule’anga ‘oe Langi. Koe fa’ahi ta’u ke fakatonutonu ai hotau ngaahi ‘alunga taki taha. Koe fa’ahi ta’u ‘oe falala kakato ki he tataki hotau ‘Otua. Koe taha ‘eni ha ngaahi tefito’i mo’oni (basic truths) ‘oe kau kalisitiane kotoa koe “talangofua” ki he me’a kuo tohi ‘oku ne ‘omi ‘ae “tapuaki /monu’ia ‘ia Sisu Kalaisi” pea koe “talangata’a” ‘oku ne ‘omi ‘ae “fakamaau / mala’ia ta’engata ‘ia ‘Ivi mo ‘Atama. Koe Folofola ‘ae ‘Otua na’e tohi kuo hoko mai ia ‘o kakano ‘ia Sisu Kalaisi pea koe founga pe hono teke lele/ lava’i/ ikuna’i/ ‘ae Ngata/ Setane/ Tevolo/ mamani/ kita mo Heli ko ‘etau tu’u ma’u he me’a kuo “tohi” pea “ke te ofi ki he ‘Eiki” ‘io ‘a SISU KALAISI ko e kakato’anga ‘o ‘Itaniti pea moe toka’anga tapuaki ‘o Taimi. ‘Io Ka tau ka mei vaivai koe me’a ke fai ke te ofi ki he ‘Eiki, te ne ‘omi nguu mo ha fakauu ‘o teu’aki hono ivi pea tu’u ‘e hai ki he mafimafi? ‘Ae mahafu mei he langi? Te tau lava noa te nau too kotoa ‘a kakano mo mamani. ‘Oka tau’i maikoe me’a ke fai ke te ofi ki he ‘Eiki he ko Setane te ne hola leva pe ‘oka fotu hono Fili…..” ‘Emeni.