MALANGA SAPATE 17-11-2013
(ma’ae kau fie laukonga)
Ngaahi lesoni: ‘Aisea 12 ; ‘Aisea 65 :17-25 ; 2 Tesolonaika 3 :6-13 ; Luke 21 :5-19
Ngaahi Himi : 48/497/624/608 /503
Veesi malanga : Luke 21 :6 “Koe ngaahi me’a ko ‘eni ‘oku mou tokanga’i ‘e tokaange ha taimi ‘e ‘ikai tuku ‘i heni ha fo’i maka ‘o ta’e holoki”
Kaveinga : “‘E ma’u ‘a Hevani ka feinga lahi! E ! ke u ‘i ai !”
Talateu
Kuo tau situ’a mai mei he sapate kuo hili mei hono fakaloto lahi’i ‘e he Palofita ko Hakeai ‘a e kau foki mei he fakahee ki hono toe langa ‘oe Temipale na’e holoki. Pea koe taha ‘ene viosne “’E hulu ‘ae langilangi ‘oe fale ko ‘eni ki mui ‘i he ‘uluaki – ko e folofola ia ‘a Sihova Sapaoti- pea ‘i he potu ni teu ‘atu ‘ae melino..” (Hakeai 2:9). Ka ‘i he sapate ni ‘oku talanoa ai ‘a Luke ki he lea ‘a Sisu ki he’enau kauako ‘o fekau’aki mo ‘enau tokanga’i e faka’ofo’ofa ‘oe Temipale ko ia. “Koe ngaahi me’a ko ‘eni ‘oku mou tokanga’i ‘e tokaange ha taimi ‘e ‘ikai tuku ‘i heni ha fo’i maka ‘o ta’e holoki” ko ia foki hotau veesi malanga.
Koe vete ‘oe potu tohi
Koe Temipale kuopau ke haveki
‘Oku mahu’inga pe kainga ke tau tokanga ki he mahu’inga ‘oe Temipale pea mo hono tukufakaholo mai. ‘Oku ‘ikai foki koe Temipale ‘eni na’e langa ‘e Solomone ka ‘oku ha mahino ‘ia Esela 1:1-3 pea mo Esela 6:22 ‘a hono me’a ngaue’aki ’e Sihova ‘a e Ngaahi Tu’i Pesia ke fakafoki ‘a e kau Fakahe (exiles) mei Papilone ki Selusalema mo Siuta, pea pehee ki hono ue’i ‘e Sihova ‘a e loto ‘o e Ngaahi Tu’i Pesia ke nau faka’ai’ai (persuade) ‘a kinautolu kuo foki ke nau langa ‘a e Temipale. ‘Oku ha mahino ‘a e fakakaukau ko ‘eni mei he tu’utu’uni (decree) ‘a Kolesi ke toe langa ‘a e temipale pea pehee ki hono fakafoki ki ai ‘a hono ngaahi naunau (vessels) koula mo siliva, ‘a ia na’e fetuku ’e Nepukanesa ki Papilone (Esela 6:5) ‘I he ta’u 587 KM. Ko e me’a tatau pe na’e fai ‘e Kingi Talaiasi (Darius I) ‘a ia ko e fakaloto‘i ‘o e kau foki mei he Fakahe ke fakakakato ‘a hono langa ‘o e Temipale. Ko Kingi Atesease na’a ne tu’utu’uni ke hoko atu ‘a e langa ki he ‘Aa ‘o Seulsalema (Esela 6:14). Ko e ‘uhinga ‘oe lea “Fale ‘o e ‘Otua” (House of God) ‘ia Esela-Nehemaia ‘oku ‘ikai ngata pe ‘ene sio ki he Temipale pe ka ko e Temipale ‘i he’ene tu’u ‘i kolo kuo to e ‘ai hono malohinga ‘a ia ko e ‘aa kuo malu’i ‘o matu’aki malu takatakai (refortified city). Neongo ‘a e feinga ‘a e ngaahi fili (enemises) ‘o Siuta mo Penisimani ke ta’ofi ‘a e langa ‘o e Temipale pea pehee ki he ‘Aa ‘o Selusalema (Esela 4:21-22) ka na’e fai pe ‘a e tapupuha ‘a e kau mateaki ‘o lava pea makatu’unga ia ‘i hono ngaue’aki ‘e langa ka na’e faifai pea ‘o nau tau fonua. Ko ‘eni foki ai ‘ae Temipale na’e lea ki ai ‘a Sisu kuopau ke fulihi ‘ae fo’i maka kotoa na’e langa’aki ‘ae fale ni.
Kia Luke na’e hoko ‘ae talanoa ni lolotonga ia ‘oe ngaahi uike tapu pe uike faka’osi ki he’ene pekia. Na’a nau ‘i Selusalema pe pea nau foki he efiafi kotoa pe ki Petani. Pea ‘i he’enau foki mai ko ia he efiafi ‘e taha na’e fai ai ‘ae talanao ‘ae kauako ‘o fekau’aki moe faka’ofo’ofa ‘oe fu’u temipale. “Pea na’e lau ‘e ha ni’ihi ki he Temipale ‘a hono fakasanisani’aki ‘ae ngaahi maka matamata lelei, moe ngaahi me’a’ofa…” Pea hangee ko ia koe ngaahi talanao na’a tau fou mai he ngaahi vahe ki mu’a ‘o fekau’aki mo hono ngaahi tauhele moe fakafehu’ia ‘o Sisu na’e fai kotoa pe ia ‘i he temipale ni. ‘Oku mahino foki mei hono hisitolia ‘a hono toutou fakalele’i mo fakalahi he ngaahi tu’i ‘iloa pea faka’osi ‘eni kia King Helota. Koe lea ko ‘eni ‘a Sisu ‘o fekau’aki mo hono faka’auha ‘oe fu’u temipale ni ‘a ee na’e toe fakalahi mo teuteu’i ko ia ‘e King Helota na’e hoko pe ia he ngaahi ta’u ki mui mai hili hono kapa ‘e he Pule’anga Loma ‘a Selusalema (A.D 66). Pea na’e tu’utu’uni ai ‘e he ‘Emipola Loma ko Titusi ke tutu pea haveki kotoa ‘ae ngaahi tu’unga fale motu’a pea ‘ai ke ‘oua na’a toe ‘ilonga ha tu’unga fale ai. Pea hangee pe koe lea ‘a Sisu “…’e ‘ikai tuku ‘i heni ha fo’i maka ‘o ta’e holoki…”. Pea talu mei ai moe ‘ikai hano toe langa ‘oe temipale pea koe toetoenga pe ‘ena ‘oe temipale ko ia ‘oku kei tu’u koe “wailing wall” ‘a ee ‘oku kei ‘aukolo ki ai ‘ae kakai ‘o mamani ‘o ala ki ai mo fai ai ‘ae ngaahi lotu hufia. Koe fale ni foki koe centre ia ki he Siu ‘oe mamani ko ia ‘i hono fakahoko ai ‘ae ngaahi ouau mahu’inga ‘oe lotu fakasiu. Ka ‘i he taimi tatau na’e fakataumu’a pe hono toe langa ‘e Helota ke fai’aki hono fakalangilangi ‘o ‘ona pe.
Ko hono fakafehu’i ‘o Sisu ‘e he kauako
Koe ngaahi faka’ilonga
Koe fehu’i ‘ae kauako ni “Tangata’eiki pea ‘e hoko fakakuu ‘ae ngaahi me’a ko ia? Pea koeha ‘ae faka’ilonga ‘o ka ene ‘ae ngaahi me’a ko ia ke hoko?” Na’e ‘ikai ha tali hangatonu ki heni ‘a Sisu ka na’a ne lau ia ‘o fekau’aki moe pau ke hoko mai ‘ae ngaahi faka’ilonga ka ‘e ‘ikai koe ngata’anga ia. Na’a lea ‘o fekau’aki moe ngaahi fakamamahi moe fefakapoongi’aki ka he’ikai hoko leva ‘ae ngata’anga. ‘Oku fakatupu fifili foki ‘eni he ‘oku matamata koe fononga ‘ae taha kotoa pe ki he kaha’u ke fe’iloaki moe ngaahi mamahi ‘oku ene ke hoko mai. Pea ‘oku tau fononga atu ‘o fou he ‘uu mamahi ni ke ma’u ai ‘ae faka’amanaki? Ki he malanga ni koe tali ‘eni ‘a Sisu ki he ngaahi fifili ni. Koe fakafehu’i ‘ae kauako na’e konga ua. Koe ‘uluaki na’a nau fiema’u ke ‘ilo ki he taimi ‘e faka’auha ai pea ko hono ua ‘e ‘i ai nai ha ngaahi faka’ilonga ki ai? Koe tali ‘a Sisu na’a ne kamata’aki ‘e ia ‘ae fehu’i hono ua ‘o fekau’aki moe ngaahi faka’ilonga. “Vakai na’a taki hee kimoutolu ‘e ha kau palofita loi…’e ‘ia ha ngaahi tau, ngaahi moveuveu…’e tu’u ha kakai ki ha kakai mo ha pule’anga ki he pule’anga…pea ‘e ‘ia moe ngaahi fu’u mofuike moe honge foki…moe ngaahi mahaki faka’auha moe ngaahi fu’u me’a fakalilifu foki moe ngaahi faka’ilonga ‘e ha mei he langi” (vv 8-11).
Koe faka’ilonga pe ‘eni ‘oku tonu
Koe fale’i koee ‘a Sisu ki he’ene kauako “’Oua te mou muimui kiate kinautolu” Ka koeha leva ‘ae faka’ilonga mo’oni ke mau piki ki ai? ‘Oku lea ki ai ‘a Matiu “…pea ‘e toki ha ‘i he langi ‘ae faka’ilonga ‘oe Fanautama ‘a tangata; pea ‘e toki lau’aiutu ‘ae ngaahi matakali ‘o mamani pea te nau sio ki he Fanautama ‘a tangata ‘oku hoko mai, ‘oku ne heka ki he ngaahi ‘ao ‘oe langi pea ha’u mo ia ‘ae fakangeingei moe naunau lahi” (Matiu 24:30; Fakaha 1:7). Kainga ‘oku ‘ikai totonu ia mo kitautolu ke tau teteki ki he ngaahi faka’ilonga he ‘oku ne ‘osi tala fakapatonu mai pe ‘ae faka’ilonga mo’oni taha ki he ofi ‘ae ngata’anga pea koe fakamo’oni pau pe ia. Neongo ko ‘ene fakatokanga ‘eni ki he’ene kauako ka ‘oku ne toe tokoni’i foki kinautolu ke nau toe fakatokanga’iange ‘ae me’a ‘oku mahu’inga taha ‘i he mo’ui ‘ae mamani koe pau ke ngata ‘a hono me’a kotoa pe. (Matiu 24:1-25; Ma’ake 13:1-23).
‘Oku toe ‘i ai nai ha ‘amanaki’anga?
Fakatatau ki he natula ‘oe lea ‘a Sisu ‘oku matangata’a ‘aupito ke tau fakasio ai ha matapa ki he ‘amanaki’anga he ko ‘ene lave ko ia ki he ngata’anga ‘oku ne ‘omi ‘ae faka’osinga ‘oe me’a kotoa pe…’Oku ne ‘omi e loto manavahe pea mo ilifia. ‘Oku tau manavahe he koe ngata’anga ia ‘oe me’a kotoa pe ‘oku te manako mo ‘ofa ai. Ka koe lea ko ‘eni na’e fai ‘e Sisu ‘oku ongo tamala mo fakamamahi ia ki ha kakai ‘oku nau ‘ofa u’uu’u he fu’u fale ni pea moe koloa ‘auha ‘oe mamani. Ka kia Sisu na’e ‘ikai koe ngata’anga ‘oe fu’u temipale ‘oku ‘unu mai ke ngata (end) ka koe ngata’anga ‘oe me’a kotoa pe. ‘Oku ‘unu mai ‘ae ngata’anga ‘oe taimi…’oe feohi…’oe ‘ofa…’oe ako…’oe pisinisi…’oe nofo mali…(Koheleti 3:1-11). Kainga koeha nai ‘ae fakakaukau ‘ae kauako ki he lea ni? Kohai ‘oku oli’ia he ngaahi faka’ilonga moe ngaahi ‘imisi ‘oku lea ki ai ‘ae Tohi Fakaha? ‘Oku tau manavahe koe mahino ‘ae ongo iku’anga ‘oku fononga ki ai ‘ae kakai kotoa pe. ‘Oku tau manavahe foki koe ‘ikai ke tau fie mavae moe mamani ko ‘eni mo hono ngaahi fiefia’anga he ‘oku fiemalie ki ai hotau matelie neongo koe koto fakafili ia ki hotau laumalie. ‘Oku tau fifili ki ai pe ‘e anga fefe nai ha’ane hoko fakafoki faa mai ‘ae ngata’anga ‘oku te’eki ke tau maau? ‘Oku ne ‘omi ‘ae mo’ui tailiili ki he kakai angahala ka ‘oku ne ‘omi ‘ae fiefia ki he kakai ‘oku nau nofo ‘amanaki ki he lelei ‘oe ‘aho ko ia. Koe kakai ni koe ngaahi tala kotoa ‘a Sisu ki he ngaahi mamahi pea ofi ‘oe ngata’anga koe fo’i “ongoongo lelei” ia he kiate kinautolu koe ‘aho ia honau veteange. Kiate kinautolu ko ia koe lea ‘a Sisu ki he ngata’anga ‘oku tatau ia kiate kinautolu moe “’amanaki’anga.” Ka ko ‘eku fehu’i: ‘Oku tatau ‘ae lea ko ‘eni ‘a Sisu moe ha? Kuo ta ‘osi mateuteu nai ki ha hoko mai ‘ae ‘aho ko ‘eni? “‘E ma’u ‘a Hevani ka feinga lahi!” ‘E ! ke u ‘i ai !”
Koeha ‘ae fakalotolahi?
“Ka ‘e ‘ikai mole hamou tu’oni lou’ulu ‘e taha. ‘I ho’o mou kitaki te mou ma’u mai homou laumalie” (vv 18,19). Koe fakalotolahi tatau mo ‘eni ‘a Sisu ‘ia Matiu 10: 28-30 “Pea ‘oua te mou momo’i manavahe kiate kinautolu ‘oku tamate’i ‘ae sino pe, ka koe laumalie ‘oku ‘ikai te nau lava ke tamate’i: Ka ke mou manavahe tu’u kiate ia ‘oku mafai ke faka’auha ‘i heli ‘ae laumalie moe sino fakatou’osi” Koe lolo ‘eni kuo lilingi ki ha tahi hou pea hangee ha fala kuo toka ‘ae le’o ‘oe fakamo’ui he uhouhunga ‘oe faingata’a. ‘Oku ma’u maama ai ‘ae po’ulia pea mafolofola ai ‘ae hanoku pea koe pulupulu foki ia ma’ae ongosia. Koe lea ko ‘eni ‘a Sisu koe koto mo’ui ia ki he kakai ‘oku nau ‘ilo mo maheni mo ia he koe “tala’ofa ‘eni ma’ae kakai kuo nau kitaki mamahi ‘ae fononga’anga ni. “‘E ! ke u ‘i ai !” ‘Oku ne ‘omi ha lea “Ko ia tuku pau ‘i homou loto ke ‘oua na’a tomu’a fa’u ‘a ho’omou fakamatala he teu toki ‘atu ‘e au he lea mo ha poto ‘a ia ‘e ‘ikai lava ke tu’u ki ai pe tali ‘e homou ngaahi fili…” (v 15).
‘I he fakamaau’anga ‘oku tau masiva lea ke fakamatala’i ‘ae mo’oni ka ‘oku palomesi mai ‘ae ‘Otua ‘oua te tau fai teteki ‘ene ngaue ‘o tatau ai pe he te ne toki ‘omi pe ‘e ia ‘ae ngaahi naunau moe ‘ilo moe lea ke tau fakahaa’i ta’e teteki’aki ‘ene mo’oni. Ko ‘eni ia na’e ha ‘ia Pita mo Sione “Pea ‘i he’enau tokanga’i ‘ae ta’e malu’ia ‘a Pita mo Sione, kae ‘uma’aa ‘enau ‘ilo koe ongo me’a ta’e kolisi ki naua, pea ta’e ma’u tu’unga, na’a nau ofo; pea nau vakavakai ta koe ongo me’a na’a na fa’a ‘ia Sisu (Ngaue 4:13). Kainga koe kaha’u koe “fa’a ‘ia Sisu!” Koe ngaahi makatu’unga malohi ‘eni ke fai’aki ‘etau tu’u ma’u ‘i he ‘Eiki moe mo’ui kaha’u: Koe ‘uluaki: “‘I ho’o mou kitaki te mou ma’u mai ho mou laumalie” Koe lea kitaki/ endurance is sometimes translated ‘perseverance’, koe tafenga pupuha faka’osi ia ‘oe kataki ‘isa ko ha manava faka’osi ia kuo he’aki ‘e he kau mateaki mo mamahi me’a ‘io “Ke mou kikitaki atu ‘oua ‘e fiu he faingata’a; lau ‘ae tohi (Tohitapu) ‘o Manatu ki he kau fononga mu’a (kau ma’ata), Na’a nau ma’u ‘ae tala’ofa, na’a nau ngaue pe ki ai, ‘o nau malolo ki langi ‘i he ‘api ‘oe Tamai” (himi 624:2). Ko hono ua koe “matu’aki falala” pea hiki kakato ki he ‘Otua mo ‘ene tauhi koe’uhii ko Kalaisi. Pea ko hono tolu koe “fakamo’oni” ‘ae kau mateaki mamahi kuo nau lava’i ‘ae tau lelei pea ikuna moe fakapuepue. “‘E ma’u ‘a Hevani ka feinga lahi!” “‘E ! ke u ‘i ai !”
Koe palomesi ‘ae ‘Otua ‘oku ta’engata ia
Ko ha’atau mate pe mo’ui ‘oku kei tokangaekina pe kitautolu ‘e he ‘Otua. Na’a ku talanoa moe taha ‘oe kau vaivai ‘oe siasi pea ne talamai ‘oku ne loto pe ke foki ki Tonga ke malolo (mate) pe ki ai (tanu fakataha mo hono husepaniti pea ke na fe’iloaki ai pe moe toenga hono famili) he ngaahi uike kuo hili. Kae ke he koe taimi na’a ne si’i pekia ai na’e liliu leva ‘e he ki’i fanau na’e ‘i heni ‘ae si’i kole ‘enau fine’eiki ke fakahoko pe ‘i heni ‘a si’ono me’a faka’eiki. Pea fai leva ‘ae ngaahi feinga ki Tonga ki he toenga ‘oe fanau moe kainga kae pango na’e ‘ikai lava mai ha taha. Pea toe liliu leva ‘ae tu’utu’uni ke fakafoki pe ki Tonga he koe founga pe ia te nau fakataha kotoa ki ai moe toenga ‘oe famili. Na’a ku fai ‘ae failotu faka’osi ‘ae Fine’eiki ni kimu’a pea fakafolau ki Tonga pea na’a ku ‘oange ai ‘ae fakalotolahi ni ki he fanau.. “Fanau neongo kuo pekia ho’o mou fa’ee pea ko ‘eni ‘oku lolotonga ‘e’epa ni ka ‘oku kei faitotonu pe ‘ae ‘Otua ki he’ene kole ke ‘ave pe ia ki Tonga neongo kuo ne ‘osi pekia ka ‘oku kei tu’u ma’u pe ‘ae palomesi ia ‘ae ‘Otua he mo’ui moe mate fakatou’osi”
Koe folofola ‘a Sisu he talanoa ni ‘oku ‘ikai ko ha’ane fakamanavahe mo fakalotosi’i ‘ene kauako ko ‘ene tatala ‘ae mamavahe mei he’ene kauako koe’uhii koe ngata’anga ‘oe me’a kotoa pe. Kia Sisu ‘io te tau mate kotoa pe ka he’ikai te tau mole ai meiate ia ‘o fakatatau ki he’ene ngaahi tala’ofa. Koe taha ‘oe ngaahi talaloto malie ‘ae taha ‘oe kau fa’e fita ‘oe lotu ki he’ene fanau ki mu’a pea teke atu ia ke fai hono faito’o (tafa mafu-Melbourne) “Kapau te u toe ake mai koe ‘Eiki ai pe ia! Pea kapau ‘e ‘ikai te u toe ake mai koe ‘Eiki ai pe mo ia! Ko ‘eku lea pehee atu fanau ke mou fakatou fiefia mo tali loua pe he koe me’a tepuu koe matu’aki pau teu kei ‘i he ‘Eiki ai pe.” Ko ‘eni foki ‘ae talaloto ‘a Paula “He kapau ‘oku tau mo’ui ‘oku tau mo’ui ma’ae ‘Eiki, pea kapau ‘oku tau pekia ‘oku tau pekia ma’ae ‘Eiki; ko ia pe ‘oku tau mo’ui pe ‘oku tau pekia koe me’a ‘ae ‘Eiki pe ‘a kitautolu. Seuke koe me’a ko ia na’e pekia ki ai ‘a Kalaisi, mo toe mo’ui, koe’uhii ke ne ‘Eiki ki he pekia moe mo’ui fakatou’osi” (Loma 14:8-9). Kainga ‘oku ifo pea vovo pehee ‘ae mo’ui ‘ae kakai ‘oku nau ma’u ‘ia Sisu ‘ae faka’amanaki moe mo’ui kaha’u “’Oiaue ‘ae monu’ia ha taha ‘oku ‘ilo ee ko ‘ene hia kotoa pe kuo fakamolemole ‘oku ‘ikai kei lata ia ke nofo ‘i mamani, kae tangi hono ‘atamai ko langi hoku ‘api” (himi 530:1) “‘E ma’u ‘a Hevani ka feinga lahi!” “‘E ! ke u ‘i ai !”
Fakaakonaki
‘Oku tau lolotonga mo’ui ‘i ha fo’i taimi hangee ko ia kuo lea ki ai ‘a Sisu he talanoa ni. ‘Oku totonu ki he Kalisitiane ke ‘oua na’a ne tuku noa’i ‘ae ngaahi mafuhinga ‘o taimi. Pea taumaia te tau ala hao mei hoko mai ‘ae ngaahi faingata’a ni neongo ‘etau tui mo tauhi kiate ia. He ‘oku tau ako kotoa pe mei he hisitolia ‘oe lotu ‘a hono fakamamahi’i pea mo hono fakapoongi ‘o si’i kau mateaki’i ‘oe tui totonu ka na’e ‘ikai ‘aupito ke nau teki mo holo mui he na’a nau ‘ilo lelei ‘oku ‘ikai koe ngata’anga ‘eni ka koe potu ia ‘enau malolo mei he’enau ngaue ka koe fe’iloaki’anga pe ‘eni mo honau ‘Otua. Taimi tatau ‘oku ‘ikai ko ha ‘uhinga ia ke nofo ‘o loto mo’ua pe hoha’a ki ai pe kovi pe lelei. Kuopau pe ia ke hoko mai pea kuopau pe ia ke tau mate ai pe faingata’a’ia ai. Ka ki he malanga ni kuopau ke tau hiki ‘etau tokanga kitautolu mei he nofo ‘o manavahe ki he lolotonga ki he “’amanaki lelei” ‘oe kaha’u mo hono lelei. He koe ‘Otua ‘oku tau lolotonga fe’ao mo ia he lolotonga ko ia ai pe ‘ae ‘Otua ‘oku ne tatali mai kiate kitautolu ‘i he ‘apongipongi mo hono fakakoloa. “‘E ma’u ‘a Hevani ka feinga lahi!” “‘E ! ke u ‘i ai !”
Fakama’opo’opo
Kainga ‘oku ‘ikai koe ngata’anga ‘eni ka koe hoko atu pe ia ‘etau feohi tu’u ma’u mo hotau ‘Eiki. Kainga ‘ia Sisu Kalaisi ‘oku ‘ikai te tau lava ke ‘ilo ai ‘ae ngata’anga moe ‘auha he ‘oku ta’engata hono anga ia ‘o’ona. Ko hotau ‘amanaki’anga he ngaahi ‘aho ni koe “Folofola ‘ae ‘Eiki pe.” ‘Oku ‘ikai ko ha hingoa ‘o ha siasi pe lau ‘a ha kau ako tohitapu ka koe Folofola pe ‘ae ‘Eiki ‘oku fonu he fakatu’amelie moe ‘amanaki lelei ma’ae kau mateaki kitaki. Neongo koe masiva lahi ‘eni hotau kuonga ni koe ‘ikai fie fanongo ki he Folofola pe ma’u taimi ke lau ‘ene Folofola. Kainga ‘oku ‘ikai ke tau teki ki he ‘apongipongi he ‘oku ‘ikai ‘omi he ‘apongipongi ia ‘ae ‘amanaki lelei. Kainga tau tokanga pe kitautolu ke tauhi ‘ae ngaahi fekau ‘ae ‘Otua pe mo fai ‘etau fakafeaangai mo ke haohaoa mo totonu neongo ‘ae pau ke hoko faka’aho mai ‘ae ngaahi faingata’a ni. ‘Oku tau hanganoa ai pe mo nofo ‘amanaki lelei ki he kaha’u lelei ‘oku ene mai. ‘Oku ne fakanonga’i kitautolu mo ‘omi melino ki hotau ngaahi loto. Ko hotau monu’ia’anga he koe ‘Otua ‘oku ne tauhi mo ‘omi me’a lelei ma’a kitautolu he lolotonga ko ia ai pe ‘ae ‘Otua ‘oku ne ene ‘ae ngaahi faingamalie ‘oe kaha’u ke tau ‘inasi ai. “’Oku ‘ikai te u ‘ilo’i, pe te te fie lave’i ‘ae me’a ‘e hoko ‘a pongipongi pe kovi pe lelei ‘o lolotonga ‘oku ou kei fanongo ki he lea ko au pe ee” (himi 502:2)…’Io ko ‘eni ia ‘ae talaloto ‘ae kau ikuna “Ko ‘ete hu ki ai ‘i he mamahi ‘e ma’u ‘a hevani ka feinga lahi. Pea ke tu’u ‘o tau, pule’anga te ke ma’u, ‘o nofo moe Hau he langilangi”…’Emeni
“…malo mu’a ‘etau toe lava mai ki he uike fo’ou ni…fakamanatu atu ai pe ‘etau lau folofola/ lotu fakafamili pea mo’ui ‘aonga foki…talamonu atu ai pe ki he ngaahi ngaue ‘oku teu ki he sapate ni…’ofa lahi atu”
Kavauhi