’E afe mai ‘o nofo ma’u mo au

Sapate 04/05/2014
 
Katoanga Lautohi Fakasapate (Faka-mee)
 
Ngaahi Lesoni : Same 116 :1-4, 12-19 ; Ngaue 2 :14, 36-41 ; 1 Pita 1 :17-23 ; Luke 24 :13-35
Ngaahi himi: 377(567)/466/565/438
Kaveinga: “’E afe mai ‘o nofo ma’u mo au”
Veesi malanga Luke 24:29 “Ka ka ta’ofitu’u ‘e ki naua ‘o na pehee, Afe mai aa mo ki maua he kuo efiafi pea kuo pale ‘aupito e la’a…”
Talateu
 
‘I he ngaahi falelotu lahi ‘oe Siasi Uesiliana he sapate ni ‘oku nau fakamanatu ai ‘ae mahu’inga ki he’etau fanau ke nau fakaafe’i mai ‘a Sisu ke nofo’ia he’enau ngaahi mo’ui. Koe Sapate ke tuki mo nonofo ‘etau fanau ki he mo’oni ‘oe Tohitapu pea moe anga hono mo’ui’aki. ‘Oku nau feinga ke fakamatala’i mai ‘ae mo’oni ko ia he ngaahi lesoni fakataataa pea moe ngaahi hiva pea ‘oku tau talamonuu ki ha katoanga vela mo mafa honau loto ‘i ha’anau malanga’i/ hiva mo fakataataa’i mai ‘ae ‘ofa moe kumi mai ‘ae ‘Otua (tulou atu ki he ngaahi fungavaka kehe). Koe tefito’i fakamamafa ‘oku feinga ‘ae ngaahi kosipeli ‘e 4 ke fakamahino fekau’aki moe toetu’u, ko hono fakamo’oni’i. Koe mo’oni ia ‘oku feinga ‘a Luke ke fakaafe’i mai ‘ae mo’oni ‘oe toetu’u he ko ia ‘ae ‘amanaki’anga pe ‘e taha ‘oku mo’ui ma’ae kakai tui kotoa pe. Kainga talu mei he kamata’anga ‘oe Tohitapu pea moe ngoue tapu ko Palataisi pea moe ha’ele mai ‘ae ‘Otua ke kumi ‘a ‘Atama mo ‘Ivi….pea faai mai ai ‘o a’u ki he faka’osinga ee ‘oe Tohitapu ‘ia Fakaha moe kei tu’u pe ‘ae ‘Eiki toetu’u ‘o Tukituki ‘i hotau loto “Ko au ‘eni ‘oku ou tu’u ‘i he matapa ‘o Tukituki…” (Fakaha 3:20). Fakafeta’i na’e ‘i ai ha ongoako ‘e tokoua na’a na fakaafe’i ‘a Sisu koe fakamo’oni ‘oe toetu’u ‘i he uhouhonga ‘oe puputu’u hangee ko ia ‘oku lea ki ai ‘etau veesi malanga “Ka ka ta’ofitu’u ‘e kinaua ‘o na pehee, Afe mai aa mo kimaua he kuo efiafi pea kuo pale ‘aupito e la’a”
 
Koe vete ‘oe potu tohi
 
Ko Luke toko taha pe he kau hiki Kosipeli ‘oku ne hiki fakaikiiki (described in detail) ‘ae talanoa ni ki he fononga ‘ae ‘ae ongo ako ni he hala ki ‘Emeasi (sio kia Ma’ake 16:12-13).  Koe talanao ni na’e hoko ia ‘i he ‘aho efiafi sapate pe ko ia ‘oe toetu’u pea ‘oku ha mahino mei he’ene kaveinga talanoa ‘ae kei fakaleleloto mo fu’u kei fo’ou ‘ae ongoongo ‘oe toetu’u. Koe ongo ako ni na’a na foki mai ‘eni mei Selusalema ki hona kolo ko ‘Emeasi he meimei ‘e maile ‘e fitu nai. Ko Luke pe kuo ne fakahingoa ‘ae tokotaha ko Kaliopasi pea koe ako ‘e taha ‘oku mahino pe na’e ‘ikai kau ia he toko 11 akonga ‘a Sisu (24:18; 34). Lolotonga ‘ena fononga na’a na polave pe ‘i he kaveinga ‘oe fu’u ongoongo fakaleleloto ‘oe toetu’u. Pea ‘oku ha mahino mei he talanoa ‘a Luke na’a na talafili mo puputu’u he’ena fe’eke’aki (24:14,15).
Fie kaungaa fononga mai ‘a Sisu
 
Kaekehe koe lolotonga ‘ena fononga ki ‘Emeasi, kuo ha ‘ae Eiki toetu’u kiate kinaua. Na’e hoko mai ‘a Sisu ‘o nau hu’u fakataha ‘enau fononga koe foki mei Selusalema. Ka ‘i ai ha taha ‘i Selusalema ‘oku te’eki ke ne fanongo pe ‘ilo ki he ngaahi me’a kuo hoko, felave’i mo Sisu, pea ta koe sola ia ki Selusalema. Koe ‘uhinga ia ‘oe pehe ‘e he ongo ako kia Sisu: “Ta koe sola apee koe ki Selusalema, ‘o ke nofo tokotaha, ‘i ho’o ta’e ‘ilo ‘ae ngaahi me’a kuo hoko ‘i he ngaahi ‘aho ko ‘eni.” Ko ‘ena fakamahino ia ‘ae tefito’i kaveinga ‘oe talanoa ‘i Selusalema ‘i he taimi ko ia. ‘Oku feinga ‘a Luke  ke fakamahino ne ‘ikai ‘ilo ‘e he ongo ako ni ko hai ‘oku nau faai fononga fakataha. Na’e toki tatala ange pe ‘e he ‘Eiki ‘ae kaupo’uli ne ne hanga ‘o fakakuihi kinaua pea na toki ‘ilo mo fakapapau’i ‘ae mo’oni kuo toetu’u ‘ae ‘Eiki. Na’a na toki hanga ‘o lea: hono ‘ikai ne vela hota loto lolotonga ‘ene talanoa mai ‘i he hala, mo ‘ene vete kiate kitaua ‘ae Tohitapu! Na’e ‘uluaki fakakuihi hona mata fakamatelie ke ‘oua na’a fakafalala ‘a ‘ena tui ki he mo’oni ‘oe toetu’u koe’uhi he kuo na mamata ‘aki hona mata (Sione 20:14; 21:4). Na’e ‘ikai tatali ‘ena ‘ilo’i ‘a Sisu toetu’u kae ‘oleva ke tomu’a fakahaa’i atu pe ia ‘e Sisu toetu’u ‘ae mo’oni ko ia. Koe mo’oni ia ‘oe toetu’u kia Luke ‘oku ‘ikai fiema’u ia ke te ‘ilo fakakonga ki ai. He kapau na’a na ‘ilo ‘a Sisu ai te’eki ke ne vete atu kiate kinaua ‘ae Tohitapu na’e mei toe puputu’u pe ‘o mahalo’i ko ha fa’ahi kehe ‘eni (24:30-31). Ka na’e faka’amu ‘a Luke moe fakamatala kuo ne hiki ke fa’o kiate kitautolu siasi ‘ae mo’oni – koe talanoa malie ‘oe toetu’u koe me’a ia ‘oku ue’i hotau ngaahi loto takitaha ke fai ‘ae fakamo’oni: koe mo’oni kuo toetu’u ‘ae ‘Eiki ko Sisu Kalaisi. ‘Oku ‘uhinga ia ko ‘enau fakamo’oni ki he Toetu’u ‘oku langa mei loto ki tu’a ‘o ‘ikai ko ha mo’oni nofo pe ‘i tu’a.
 
 ‘Oku ne holoki ‘ae mo’ui puputu’u.
 
Ko hono malie ‘oe talanoa ni koe ‘afio’i ‘e Sisu ‘ae tu’unga vaivai maha ‘ae tui moe mo’ui fakalaumalie ‘oe ongo ako ni. Pea ko ‘ene hoko mai kiate kinaua na’e ‘ikai makatu’unga ia mei he lahi moe si’i ‘ena ‘ilo kia Sisu ka na’e makatu’unga pe ia mei he’ene ‘afio’i hona ngata’anga. Na’a ne ‘afio’i pe ‘ae anga ‘ene ongo’i ia pea ne loto pe ke fie kau fakataha mo kinaua. He neongo ‘ae ‘ikai ke na kau he kauako ‘e toko 12 ka na’e mahu’inga’ia ‘ae ‘Eiki Toetu’u ha kakai ‘oku nau kaungaa ongo’i fiefia he ongoongo ‘oe toetu’u. Ko ai koe Ongoongo lelei ‘o Sisu Kalaisi ‘oku ‘ikai ‘uhinga kohai kitautolu ka ‘oku ‘uhinga kohai ‘a Sisu kiate kitautolu. Koe mo’oni ‘oe toetu’u ‘oku uki mai ‘e Sisu ke tau fakatau’atina’i ‘a ia kuo ha’isia/puputu’u/ talafili pea tukuange moe ngaahi ha’i na’e hala ha’i kae hu atu ‘ae mo’oni ‘oe toetu’u koe ‘amanaki ia ‘oku mo’ui taha ki he kalisitiane. Kapau ko ia “‘E afe mai ‘o nofo ma’u mo au.”
 
‘Oku totonu ke ‘oua te tau sola ki he mo’oni ‘oe Tohitapu
 
‘Oku ‘iai foki moe me’a mahu’inga ‘e taha ‘oku taau ke tau fakatokanga’i ‘i he talanoa ‘oe pongipongi ni. Koe’uhi koe toetu’u mo hono talanoa, ne fakakaukau ai ‘ae ongo ako, koe tangata ne nau fononga kuo ne hangee ko ha sola ki he mo’oni ‘oe talanoa mai kau ki he toetu’u. Ka ‘i he’ene vete kiate kinaua ‘ae mo’oni ‘oe toetu’u – ‘oku ne fakamahino koe ongo ako ‘oku sola ki he toetu’u. He koe kotoa ‘oe me’a na’e hoko kau kia Sisu ‘o Nasaleti ne ‘osi fakamatala pe kiai ‘ae tohi ia ‘ae kau palofita pea tatau mo ia ‘ae Eiki ko Sisu Kalaisi lolotonga ‘ene kei ‘iate kinautolu. Pehe ‘e he tangata kiate kinaua: “’Ikai na’e pau ke mamahi pehe ‘ae Misaia, ka ne hoko ki he’ene langilangi’ia?” Na’a kamata ke tukuaki’i ‘ae kau Loma moe kau takilotu ki he pekia ‘a Sisu. Na’a na faka’uhinga’i e Misaia koe Sisu ke ne fakatau’ataina kinautolu hangee ko ia ‘oku lau ki ai ‘ae Tohi ‘ae kau palofita pea mo Mosese?….Pea toki pehee ‘e Sisu ‘ae kau ta’eloto pea to’ohi ke tui!…Koe lea mamafa ‘eni ‘oku fai ‘e Sisu ki ha taha he ‘oku ne tala ai ‘ae lahi moe si’i malohi moe vaivai ‘etau lotu ‘oku fai. Pea toki mahino ai ko Sisu Toetu’u na’e totonu ke ne fai ange kiate kinaua ‘ae fehu’i – Koe sola apee mo ua ki he talanoa ‘ae Folofola pe Tohitapu? Ta’u ‘eni ‘e fiha ‘etau lau mo malanga’aki ‘ae Folofola moe ‘ikai pe tuku ‘etau ta’e falalala ki he mo’oni ‘oe Folofola. Koe tokotaha tui, ‘oku ‘ikai ke ne toki tali ke a’u ki he me’a ko ia pea ne toki tui ka kuo loa ‘ene ma’u ‘ae fakamo’oni ki he mo’oni ‘oe toetu’u mei he ngaahi fakahinohino kuo ‘oange kiate ia ‘e he Tohitapu pe koe Folofola mo’ui. ‘Oku ne uki mai ‘a e mahu’inga kete maheni mo ‘ete Folofola (Tohitapu). Ka ‘oku fakahinohino kitautolu ‘i he pongipongi ni – koe Folofola pe ko Kalaisi, ‘ae Folofola mo’ui, ‘oku tatala kiate kitautolu ‘ae mo’oni ‘o’ona. Tuku kiate ia ke ne fakamatala ma’a kitautolu mo fai hotau fakahinohino ka tau ongo’i ‘oku vela hotau loto. Koe Tohitapu koe tohi ‘oe kumi mai kitautolu ‘e he ‘Otua ke fakamo’ui, neongo ‘oku ‘ikai mahino kiate kitautolu…neongo ‘oku tau hola meiate ia…Neongo ‘etau tatapuni hotau loto kiate ia…Pea neongo ‘oku ‘ikai ‘aupito ke tau fie kumi kiate ia ke fakaafe’i. Koe ha’ele mai ‘ae ‘Otua ke kumi kitautolu ‘oku taimi lolotonga ma’u pe ia kae ‘oua kuo hoko mai ‘ae ngata’anga.
 
Hanga ‘o fakaafe’i ‘a e ‘Eiki toetu’u.
 
Kuo nau a’u ‘eni ki ‘Emeasi pea kuo faai atu ‘a Sisu ia ke mole atu “Ka ka ta’ofi tu’u ‘e ki naua ‘o na pehee, Afe mai aa mo kimaua he kuo efiafi ‘eni pea kuo pale ‘auptio ‘ae la’a” Kainga neongo ‘ae loto ‘a Sisu ke fe’ao moe ongoako ni ka na’a ne tukuange tau’ataina pe ki he’ena fili (inform choice / free will). Ka koe’uhii koe ta’e fiemamotu ‘ae fiefeohi mo Sisu Toetu’u pea mo fakamafana/ fiemalie/ nonga ‘ae ngaahi me’a kotoa pe na’e lea’aki ‘e Sisu kiate kinaua ko ia na’a na loto ai ke ‘oua na’a ngata ‘ae mafana ko ia pea ke fakaafe’i ‘a Sisu. Pea ‘i he’ene nofo hifo ke kai na’a ne to’o ‘ae maa pea hili ‘ene fakafeta’i ai na’a ne pakipaki ‘o ‘atu kiate kinaua. Pea toki ‘aa ai hona mata ‘o ‘ilo ta ko IA ka ka puli leva ia ‘o ne mole meiate kinaua” ‘Oku mahino pe na’e ‘ikai kau ‘ae ongo ako ni he ‘ohomohe faka’osi pea na’e ‘ikai koe ‘uhinga ia ‘ae toki ‘aa hona mata ‘o ‘ilo ‘a Sisu. Kae hangee ko ‘eku lave ‘i ‘olunga na’e fakapuliki ‘e he ‘Otua hona mata ke ‘oua na’a na ‘ilo’aki ‘ae sino toetu’u ‘o Sisu (v 16) ka na’a ne toki faka’aa pe hona mata ke ‘ilo ‘a Sisu hili ‘ene ako’aki kiate kinaua ‘ae Folofola pea mo fai ‘ae sakalameniti ‘oe ‘ohomohe koe kakato ia ‘ae misiona ‘ae ‘Otua ki he ongo ako pea mo kitautolu foki. Pea hili ia pea ne mole atu he koe sino toetu’u ‘eni ‘oku lea ki ai ‘a Luke. “Pea na fepehe’aki, hono ‘ikai ke vela hota loto lolotonga ‘ene talanoa mai ‘i he hala, mo ‘ene vete kiate kitaua ‘ae Tohitapu!” Na’a na pehee ko ‘ena fononga ‘eni ki he too’anga ‘oe la’aa kae hili ‘ae pakipaki maa ‘o na toki ‘aa ai ta koe hopo’anga ‘eni ‘oe La’aa. “La’aa ‘o hoku laumalie ia neongo e po’uli ee ha koe Sisu hoku loto kuo ‘aho ai ‘ae tu’apo.” Kainga koe taimi kotoa pe ‘oku tau fakaafe’i mai ‘ae ‘Eiki ko Sisu Kalaisi ki he’etau mo’ui ‘oku ‘aho ai ‘etau po’ulia pea ‘oku tau ma’u ha mo’ui fo’ou pea fiefia foki. ‘Oku ne lolo ‘ae mo’ui tailiili pea ta’ofi foki moe mo’ui puputu’u. ‘Oku mu’a mai ‘ae mo’oni ‘o fakatupu ‘etau tui, ‘o ‘ikai ko ‘etau tuii ‘oku ne fakatupu ‘ae mo’oni. Pea koe mo’oni ia kuo talaloto ‘aki ‘e he ongo ako ‘I he pongipongi ni. “Pea na fepehee’aki, Hono ‘ikai ne vela hota loto lolotonga ‘ene talanoa mai ‘i he hala, mo ‘ene vete kiate kitaua ‘ae Tohitapu. Koe mahu’inga taha koe “fakapapau’i ‘ena tui ki he mo’oni ‘oe toetu’u” pea moe “mole atu ‘ae puputu’u.” ‘Oku poupou ki he mo’oni ko ia ‘ae kaveinga ‘oe mahina “Tali teke’i ‘ae Angahala’aki ‘ae Folofola ‘ae ‘Otua.
FAKAMA’OPO’OPO
 
Koe pole moe fekau ‘oe malanga ni – ‘i he kuohili, na’e hoko ‘ae fakatanga ‘ae kau ta’e tui kia Sisu pe ko ha’a Siu koe tefito’i faingata’a ia ‘oe tui faka-Kalisitiane. ‘I he ngaahi ‘aho ni, kuo hoko ‘ae fakafefeka hotau ngaahi loto koe tefito’i faingata’a ia ki hono tali e mo’oni ‘oe toetu’u. Ko ia siasi, ko hotau tufakanga ke fakaongoongo kakato ki he mo’oni kuo tatala mai ‘e he ‘Eiki toetu’u kiate kitautolu, ‘i he funga ‘oe kau mai e ivi ‘oe Laumalie Ma’oni’oni. Koe fakamo’oni ia ki he mo’oni ‘oe toetu’u – koe fakaafe’i mai aa ‘ae mo’oni ko ia ko Sisu Kalaisi. Tau lau ia ko ha potu ke tau lata ki ai pea nofo ma’u ai lolotonga ‘oku fele-mo-fafo ‘ae ngaahi ha’aha’a ‘oe fononga‘anga. Pea kuo pau ‘a ‘etau hao ‘i he malu ‘o hono nima pea iku ki he langilang’ia. “Sisu e, ka kovi hoku vaka ‘i he folau ki he fonua; ‘E fa’a tokoni mai koaa ha taha:” ko Koe pe! “Sisu kata ka  takaua Ko ia ai pe ha fonua, pe kovi pe lelei, ‘E lau ko hoku Kaleli!” Koe me’a ia te ne fakamafana’i hotau loto lolotonga ‘ae fononga ‘oku tau fai, he kumi hotau Kenani fakalangi…’E afe mai ‘o nofo ma’u mo au….’Emeni!
 
‘Ofa atu pea moe fakamanatu atu ai pe ‘etau lau folofola/ lotu lilo moe fakafamili koe mafana’anga pe ia ‘etau pilikimi mei he momoko ‘oe toafa ni ki he mafana hotau kenani fakalangi….’ofa atu
 
Kavauhi